Эканамічнае развіццё Рэспублікі Беларусь у перыяд пераходу да новых эканамічных адносін і ўмаццавання дзяржаўнасці

Эканамічнае развіццё Рэспублікі Беларусь у перыяд пераходу да новых эканамічных адносін і ўмаццавання дзяржаўнасці

Асноўная мэта эканамічнага развіцця на другую палову 80-х гг. – гэта пераход да эфектыўнай эканомікі.

 

Першы этап рэфармавання (1985-1987 гг.)

Пачатак – Красавіцкі (1985 г.) пленум ЦК КПСС. Вызначаны задачы: неабходнасць перабудовы гаспадарчага механізму; паскарэнне сацыяльна-эканамічнага развіцця краіны.

Паскарэнне – павышэнне тэмпаў эканамічнага развіцця шляхам інтэнсіфікацыі вытворчасці на падставе навукова-тэхнічнага прагрэсу, структурнай перабудовы эканомікі, новых, эфектыўных формаў арганізацыі, кіравання і стымулявання працы. Эканамічныя пераўтварэнні дапаўняліся адноснай палітычнай дэмакратызацыяй.

Запланавана:

- Фарсіраванае развіццё машынабудавання шляхам яго карэннай рэканструкцыі. На яго аснове правесці тэхнічнае пераўзбраенне ўсёй народнай гаспадаркі. На 1986-1990 гг. на машынабудаванне выдзялялася ўдвая больш грошай (у 1990 г. 90% прадукцыі машынабудавання павінна адпавядаць сусветнаму ўзроўню).

- У 1,5-2 разы павялічыць выкарыстанне новых тэхналогій, у 2,3 раза павялічыць выпуск вылічальнай тэхнікі, парк прамысловых робатаў у 3 разы.

- На 1986-1990 гг. выдаткаваць значныя сродкі на павышэнне матэрыяльнага дабрабыту людзей і развіццё сацыяльнай сферы.

- Правесці перабудову эканамічнага механізму шляхам пашырэння правоў прадпрыемстваў, укаранення гаспадарчага разліку, прымянення эканамічных нарматываў, развіцця ініцыятывы, удасканальвання структуры кіравання, павышэння эфектыўнасці.

Усе мерапрыемствы планавалася правесці хуткімі тэмпамі, за год-два. Асноўныя метады: ўмацаванне адказнасці, працоўнай дысцыпліны, мабілізацыя скрытых рэсурсаў, сродкаў і іх пераразмеркаванне (адміністрацыйныя).

 

Ход рэформы. Мерапрыемствы:

1) Увядзенне самафінансавання ў выглядзе эксперыменту (з 1986 г.). У 1987 г. ў Беларусі 20% прамысловай прадукцыі выраблялася на прадпрыемствах з самафінансаваннем. Сутнасць – пасля адлічэнняў часткі прыбытку згодна з устаноўленымі нарматывамі ў бюджэт і ў міністэрства, большая частка прыбытку заставалася ў распараджэнні прадпрыемства. Але разумны і прагрэсіўны прынцып самафінансавання без адпаведных змен у іншых сістэмах кіравання гаспадаркай (вызначаныя зверху цэны, планы выпуску прадукцыі, забеспячэння сыравінай і паліўна-энергетычнымі рэсурсамі) працаваць не мог.

2) Працягвала існаваць старая схема эканамічных рэгулятараў (загады, штурмаўшчына, планы, палітычныя кампаніі ў эканоміцы). Засталася адміністрацыйна-камандная сістэма кіравання і бюракратычны апарат (18 млн. чалавек).

Да восені 1986 г. зрухаў не адбылося.

Прычыны:

- Запланаванае апераджэнне росту машынабудавання ў адносінах да ўсёй прамысловасці ў 1,7 раза патрабавала росту інвестыцый, што выклікала інфляцыю.

- Значныя матэрыяльныя страты ў выніку аварыі на ЧАЭС і землетрасенняў у Арменіі і Таджыкістане (ад 16 да 20 млрд. руб. у цэнах 1986 г.).

- Рэзкае (у 2-3 разы) зніжэнне сусветных цэн на нафту і газ (у 1980 г. паступіла 22 млрд. долараў, у 1986 г. каля 8 млрд.).

- Пераадоленне наступстваў супрацьалкагольнай кампаніі, што суправаджалася знішчэннем вінаграднікаў і разбурэннем адпаведных галін вытворчасці, патрабавала мільярды капіталаўкладанняў. Страты бюджэту склалі больш 37 млрд. руб.

- Непаслядоўнасць, нерашучасць, палавінчатасць прымаемых мер: дзяржпрыёмкі, дзяржзаказу, барацьбы з непрацоўнымі даходамі і г.д.

- Рост сацыяльнай нестабільнасці – забастоўкі, супраціўленне кансерватыўных сіл.

- Няўменне эканамістаў і гаспадарнікаў распрацаваць і ўкараніць нетрадыцыйныя падыходы ў эканамічную палітыку і сістэму кіравання гаспадаркай краіны.

 

Другі этап рэфармавання (з чэрвеня 1987 г.)

Задача: радыкальная эканамічная рэформа. Сутнасць: Змяніць сістэму планавання праз пераход да дзяржзаказу, спачатку абавязковага, а потым добраахвотнага (на частку магутнасцяў прадпрыемства). Мэта – павысіць самастойнасць прадпрыемстваў. Стымуляванне палітыкі прадпрыемстваў на самастойнасць, самафінансаванне, самакіраванне, самаакупнасць. Увод у дзеянне дагаварных і самастойна вызначаных цэн. Увядзенне аптовага гандлю сродкамі вытворчасці.

 

Ход рэформы. Мерапрыемствы:

1) Стварэнне заканадаўчай базы. Прыняты законы і дакументы: "Аб дзяржаўным прадпрыемстве" (ВС СССР), "Аб карэннай перабудове кіравання эканомікай" з 12 асобных дакументаў (СМ СССР і ЦК КПСС). Мэты – ажыццявіць пераход ад адміністрацыйных да эканамічных метадаў кіравання.

2) Першы год – павелічэнне тэмпаў эканамічнага росту, паскарэнне дынамікі прадукцыйнасці працы адначасова з крызісам спажывецкага рынку і значным ростам рознічных цэн.

3) Захаванне планавання. У 1988-1990 гг. не ўдалося заменшыць дзяржаўны заказ, ён ахопліваў 90% вытворчасці.

4) Абмежаванне росту грашовай эмісіі, жорсткія ўмовы крэдытавання спалучаліся са шматмільярднымі ссудамі і адтэрміноўкай пагашэння раней узятых крэдытаў.

5) Правал аптовага гандлю рэсурсамі і сродкамі вытворчасці. Захавалася размеркаванне па фондах і нарадах па фіксаваных цэнах.

6) З чэрвеня 1988 г. пераход на адносіны рэгіянальнага ці рэспубліканскага гаспадарчага разліку. Суправаджаўся канфліктамі паміж цэнтральнымі і мясцовымі ўладамі (з сярэдзіны 1990 г.).

7) Перабудова ваенна-прамысловага комплексу і канверсія.

Вынікі рэформы і прычыны крызісу (пачаўся ў трэцім квартале 1988 г.):

- Палавінчатасць і непаслядоўнасць рэформаў. Рэформы былі заменены размовамі аб рэформе.

- Невыкананне прынятых законаў і рашэнняў.

- Арыентацыі народнай гаспадаркі не на спажыўца, а на прамежкавыя валавыя паказчыкі.

- Адміністрацыйныя метады рэгулявання аслаблі, а эканамічныя не былі ўведзены. На пачатак 90-х гг. дзяржзаказ ахопліваў амаль усю вытворчасць, рэсурсы і сыравіна размяркоўваліся цэнтралізавана, цэны вызначаліся зверху, дзяржаўная форма ўласнасці пераважала над іншымі, боль-шая частка капіталаўкладанняў кантралявалася з цэнтра.

- Склалася ўпэўненасць, што пераадолець крызіс магчыма толькі шляхам рэформ, накіраваных да рынку.

- Пачатак разбурэння адзінай эканамічнай прасторы СССР.

- Некантралюемае падзенне вытворчасці з 1990 г.

- Супрацьстаянне цэнтра і рэгіёнаў мела вынікам адмову выконваць абавязкі па гаспадарчых дагаворах, забарона вывозіць прадукцыю мясцовай прамысловасці і сельскай гаспадаркі, асаблівая цэнавая палітыка.

- Чацвёрты квартал 1990 г. – нацыянальны даход зменшыўся на 13,5-14,5%, вытворчасць сыравіны і матэрыялаў на 13-15%, ўзрос дэфіцыт саюзнага бюджэту. За 1989-1991 гг. падзенне нацыянальнага прыбытку дасягнула 33%, што адпавядае ўзроўню вялікай амерыканскай дэпрэсіі 1929-1933 гг.

Ліпень 1990 г. – апошні з’езд КПСС вызначыў:

1) сістэма гаспадарання патрабуе змены;

2) адзіная альтэрнатыва адміністрацыйна-каманднай сістэме кіравання – рынкавая эканоміка.

Тры варыянты пераходу да рынкавых адносін (на восень 1990 г.):

- радыкальная праграма "500 дзён" (С.Шаталін і Р.Яўлінскі);

- кансерватыўная ўрадавая праграма (М.І.Рыжкоў);

- ліберальная прэзідэнцкая праграма (М.С.Гарбачоў).

 

Сутнасць праграмы «500 дзён»

Першы этап (з 1 кастрычніка 1990 г. да пачатку 1991 г.). Мэта – падрыхтаваць эканоміку да ўваходжання ў рынак. Надзвычайныя меры: раздзяржаўленне эканомікі; прыватызацыя кватэр і зямлі пад жылымі пабудовамі; стварэнне акцыянерных прадпрыемстваў (50-60 з ліку буйных дзяржаўных); закрыццё асабліва неэфектыўных прадпрыемстваў; прыватызацыя дробнага гандлю, грамадскага харчавання, бытавога абслугоўвання; стварэнне заканадаўчай базы аб рынкавай эканоміцы; гарантаванне права ўласнасці; адкрыццё біржаў, камерцыйных банкаў; скарачэнне дэфіцыту дзяржаўнага бюджэту да 5 млрд. руб.

Другі этап (наступныя 150 дзён). Мэта – захаваць дасягнутае, нарасціць станоўчы патэнцыял рэформы, стварыць ўмовы для фарміравання сапраўднага рынку. Меры: лібералізацыя цэн; раздзяржаўленне і дэманапалізацыя энергетычнай галіны эканомікі; заахвочванне прадпрымальніцтва; стварэнне акцыянерных таварыстваў замест буйных дзяржпрадпрыемстваў (у 1991 г. давесці іх колькасць да 1000-1500); прыватызаваць 50% дробных і сярэдніх магазінаў.

Трэці этап (наступныя 150 дзён). Мэта – стабілізацыя рынку спажывецкіх тавараў і сродкаў вытворчасці; пашырэнне сферы рынкавых адносін; наладжванне новай сістэмы гаспадарчых сувязяў. Меры: да канца 1991 г. ліквідаваць структуры адміністрацыйна-каманднай сістэмы; прыватызаваць 30-40% асноўных фондаў прамысловасці, 50% будаўніцтва і аўтамабільнага транспарту, 60% гандлю і грамадскага харчавання.

Чацвёрты этап (апошнія 100 дзён). Мэта – замацаванне стабілізацыі эканомікі і фінансаў; фарміраванне канкурэнтнага рынкавага асяроддзя. Меры: закончыць раздзяржаўленне і прыватызацыю народнай гаспадаркі (70% прамысловасці, 80-90% будаўніцтва, аўтамабільнага транспарту, гандлю, грамадскага харчавання і паслуг).

Сутнасць ліберальнай і кансерватыўнай праграм: адмова ад часовых параметраў заканчэння пераўтварэнняў; паступовы пераход да рынку; мадыфікацыя і захаванне адміністрацыйна-каманднай сістэмы; абмежаванне “шокатэрапіі”, захаванне адзінай эканамічнай прасторы СССР і інш. Ліберальная праграма падтрымана ВС СССР (19 кастрычніка 1990 г.), радыкальная – рэгіёнамі СССР.

27 ліпеня 1990 г. – абвяшчэнне суверэнітэту БССР, кастрычнік 1990 г. – ВС БССР прыняў “Праграму пераходу да рыначных адносін у БССР” (распрацавана СМ БССР на аснове радыкальнай праграмы).

Асноўныя прынцыпы праграмы:

- свабода прадпрымальніцтва, рэалізацыя права ўласнасці, прызнанне законным прымянення наёмнай працы;

- свабода эканамічнага выбару для ўсіх грамадзян рэспублікі, якія маюць аднолькавыя магчымасці для самарэалізацыі ў якасці прадпрымальніка, наёмнага працаўніка, уласніка, дзяржаўнага служачага і г.д.;

- свабоднае цэнаўтварэнне як асноўны рэгулятар рынкавай сістэмы разам з дзяржаўным рэгуляваннем эканомікі ў інтарэсах усяго грамадства;

- максімальная адкрытасць рынкавай сістэмы Беларусі знешнім гаспадарчым сувязям як бліжняга, так і дальняга замежжа;

- суверэннае права рэспублікі распрацоўваць і ажыццяўляць свае законы і нарматыўна-прававыя акты.

Мерапрыемствы па рэалізацыі праграмы:

- Кастрычнік 1991 г. – дагавор аб адзінай эканамічнай прасторы паміж Расіяй, Беларуссю, Арменіяй, Кыргыстанам, Таджыкістанам, Туркменістанам і Узбекістанам, Украінай, Малдовай і Азербайджанам. Прынцыпы: узгодненая палітыка ў галінах транспарту, энергетыкі, інфармацыі, развіцця прадпрымальніцтва, фінансаў, падаткаў і цэн, грашовай і банкаўскай сістэм, мытных правіл і тарыфаў, стандартаў, статыстыкі, бухгалтарскага ўліку, развіцці зарубежных эканамічных адносін і г.д.; прызнанне прыватнай уласнасці, свабоды прадпрымальніцтва і канкурэнцыі.

- Скарачэнне выдаткаў на дзяржаўнае капіталаўкладанне, утрыманне апарату кіравання, фінансаванне стратных прадпрыемстваў і г.д.

- Распрацавана дзяржаўная праграма па стабілізацыі эканомікі і сацыяльнай абароне насельніцтва. Згодна яе створаны рэспубліканскі фонд стабілізацыі эканомікі, рэфармуецца грашова-крэдытная сістэма. Насельніцтву дазволена выкупляць ва ўласнасць кватэры, дачы, акцыі, аблігацыі, гаражы і г.д.

- Утварэнне суб'ектаў рынкавай эканомікі – незалежных, самастойных, эканамічна адказных таваравытворцаў, якія будуць займацца прадпрымальніцтвам ва ўмовах здаровай канкурэнцыі.

- Раздзяржаўленне і прыватызацыя на працягу 5—10 гадоў. Канчатковая мэта – стварэнне эканомікі з сацыяльнымі прыярытэтамі.

- Утварэнне сістэмы дзяржаўнага рэгулявання эканомікі, асноўныя элементы якой: ўласная банкаўская і крэдытная сістэмы (Нацыянальны банк Беларусі, Знешэканомбанк, Ашчадны і шэраг камерцыйных банкаў); уласны бюджэтны і падатковы механізм; планавае рэгуляванне (комплексны прагноз эканамічнага і сацыяльнага развіцця рэспублікі), абласцей, раёнаў і гарадоў; распрацоўка механізма цэнаўтварэння (свабоднае цэнаўтварэнне за выключэннем спажывецкага кошыка), і сістэмы аплаты працы (самастойнасць у аплаце працы, пры ўстаноўленым мінімуме зарплаты).

- Складванне рынкавай інфраструктуры (спажывецкага рынку, рынку сродкаў вытворчасці, фінансавага рынку, рынку працоўнай сілы) і механізму яе дзеяння.

- Сацыяльная абарона насельніцтва праз мінімум аплаты працы і прыняцце законаў ("Аб сацыяльнай абароне малазабяспечаных грамадзян", "Аб індэксацыі прыбыткаў насельніцтва", "Аб абароне правоў інвалідаў" і інш.). Створаны Пенсійны фонд і фонд сацыяльнай абароны насельніцтва.

 

Сацыяльна-эканамічны стан Рэспублікі Беларусі ў 1991-2001 гг. Праграмы развіцця эканомікі рэспублікі

Асаблівасць эканамічнага развіцця Беларусі ў пачатку 90-х гг. – крызісныя з'явы выявіліся пазней, чым у іншых рэспубліках СССР.

Займаючы 0,9% тэрыторыі СССР і налічваючы 3,6% насельніцтва і 3,4% кошту асноўных вытворчых фондаў, у 1990 г. Беларусь вырабляла 4% валавага нацыянальнага прадукту, 4,5% прамысловых тавараў і 5,6% прадукцыі сельскай гаспадаркі СССР.

У 1990 г. выдаткі дзяржавы на сацыяльна-культурныя мерапрыемствы поўнасцю пакрываліся прыбыткамі, прафіцыт дзяржбюджэту быў роўны 2,6% да ВНП. Практычна адсутнічалі беспрацоўе і інфляцыя. У 1991-1992 гг. па індэксу развіцця чалавечага патэнцыялу (ІРЧП) Беларусь займала 40-е месца сярод 174 краін свету і адносілася да групы краін з яго высокім узроўнем.

Толькі ў 1991 г. у Беларусі ўпершыню адбылося абсалютнае падзенне вытворчасці прамысловай і с/г прадукцыі (ВНП склаў 98%, а нацыянальны даход 97% ад 1990 г.). У наступныя гады адбылося рэзкае абвастрэнне эканамічнага крызісу (супала з першымі гадамі незалежнага існавання Беларусі). Народная гаспадарка рэспублікі стаяла на мяжы абвалу.

 

Прыкметы крызісу пачатку 90-х гг.

1. Падзенне за 1991-1994 гг. выпуску прамысловай прадукцыі на 31% (з улікам нерэалізаваных таварных запасаў і неаплочанай прадукцыі – у 2 разы). Спад меў усеагульны характар (усе галіны вытворчасці).

2. Узнікненне праблемы збыту прадукцыі, рэзкае падаражанне матэрыяльных рэсурсаў, хранічныя неплацяжы.

3. Нізкі ўзровень канкурэнтаздольнасці прадукцыі (вынік скарачэння інвестыцый у навуку і новыя тэхналогіі). Страта традыцыйных рынкаў збыту.

4. У с/г зніжэнне аб'ёмаў вытворчасці склала 14%. Прычыны: дрэннае забеспячэнне рэсурсамі, недахоп уласных крыніц фінансавання, нізкі ўзровень закупачных цэн, нізкая рэнтабельнасць сельскагаспадарчай вытворчасці, засуха 1994 г. (у той жа час на с/г у 1990-1994 гг. выдзялялася 50-60% бюджэту).

5. Палітыка штучнага стрымліванія цэн на с/г тавары, тавары прамысловасці, паслугі сувязі і транспарту, камунальнай гаспадаркі і г.д.

6. Рэзкае зніжэнне даходаў насельніцтва. На 1994 г. рэальная зарплата склала 24,8% ад узроўню снежня 1991 г. Даходы 60% насельніцтва апынуліся за мяжой мінімальнага спажывецкага бюджэту.

7. Выкарыстоўванне клірынгавых разлікаў (безнаяўныя разлікі гатовай прадукцыяй па заніжаных цэнах). Прамыя страты Беларусі ў 1993 г склалі 440 млн. долараў.

8. Вялікая знешняя запазычанасць (перад Расіяй за энергарэсурсы). За 1994 г. вырасла ў 10 разоў да 500 млн. долараў.

9. Высокая інфляцыя пасля лібералізацыі цэн 1992 г. 1992 г. 27% у месяц, 1993 г. 32% у месяц.

У 1994 г. ВВП у адносінах да 1990 г склаў 72%, аб’ём прамысловай вытворчасці 67%, капітальныя ўкладанні 57%. Рэзка ўзмацнілася дыферэнцыяцыя даходаў насельніцтва. З’явілася і стала пастаянна расці беспрацоўе. Працягласць жыцця зменьшылася з 71,1 года ў 1990 г. да 69,0 ў 1994 г. У гэты крызісны перыяд адбывалася пераліўка капіталу з матэрыяльнай вытворчасці ў сферу гандлёва-пасрэдніцкай дзейнасці і фінансаў, дзе мелі месца хуткае абарачэнне капіталу і магчымасці атрымання звышпрыбытку ва ўмовах інфляцыі. У 1994 г. рэйтынг Беларусі па ІРЧП знізіўся да 62-га месца сярод 175 краін свету.

Осноунымi задачамi праграмы неадкладных мер па выхаду эканомікі Рэспублікі Беларусь з крызісу (1994 г.) былi:

- Аздараўленне фінансавай і грашова-крэдытнай сістэм (у першую чаргу).

- Нармалізацыя знешнеэканамічных адносін, стабілізацыя нацыянальнай валюты.

- Сацыяльная падтрымка найбольш неабароненых слаёў насельніцтва. Удасканаленне аплаты працы.

- Узмацненне дзяржаўнага рэгулявання ў эканоміцы.

- Пераадоленне спаду вытворчасці.

Рэалізацыя праграмы дазволіла ў 1994-1995 гг. на час зменшыць інфляцыю, знізіць дэфіцыт дзяржаўнага бюджэту, затармазіць падзенне ўзроўню жыцця народа, прыпыніць абвальны спад вытворчасці.

 

Асноўныя накірункі сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на 1996 – 2000 гг.

Актуальнай стала новая задача стварыць перадумовы для пераходу ад спаду вытворчасці да яго стабілізацыі і некатораму росту. У гэтых мэтах былі распрацаваны і зацверджаны Асноўныя накірункі сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на 1996 – 2000 гг. Прыярытэты: экспарт, жыллё, харчаванне.

У якасці перспектыўнай прынята мадэль сацыяльна арыентаванай рынкавай эканомікі, якая будуецца па прынцыпах канстытуцыйных гарантый асабістых правоў і свабод грамадзян, свабоды прадпрымальніцтва, выбару прафесіі і месца працы, роўнасці ўсіх форм уласнасці, гарантыі яе недатыкальнасці і выкарыстання ў інтарэсах асобы і грамадства, забеспячэння ўзаемасувязі дабрабыту работніка і вынікаў яго працы, сацыяльнай абароны непрацаздольных і іншых сацыяльна ўразлівых пластоў насельніцтва, сацыяльнага партнёрства (паміж дзяржавай, прафсаюзамі і саюзамі прадпрымальнікаў). Сацыяльная арыентацыя рынкавай эканомікі дазваляе, з аднаго боку, захаваць сацыяльныя заваёвы народа, а з другога – выкарыстоўваць рынкавыя механізмы для павышэння эфектыўнасці эканамічнай сістэмы, яе ўспрымальнасці да навукова-тэхнічнага прагрэсу. Ствараючы ўмовы для рынкавай эканомікі, дзяржава ў сваёй эканамічнай палітыцы павінна імкнуцца да дасягнення такіх прынцыповых мэтаў, як рост дабрабыту народа, высокая ступень занятасці, спрыяльная для жыцця навакольнага асяроддзя.

Для гэтага неабходна:

- назіранне за сацыяльнымі індыкатарамі эканамічнага развіцця, уключаючы экалагічныя паказчыкі;

- змякчэнне праблемных эканамічных сітуацый;

- садзейнічанне эканамічнаму і сацыяльнаму прагрэсу.

Грамадская думка рэспублікі не падтрымлівала ідэалогію, “скачка ў рынак”. З 1990 г. па 1998 г. (з 30% да 15%) знізілася колькасць прыхільнікаў радыкальнага і хуткага пераходу да рынку. Больш за 40% рэспандэнтаў выступаюць за працяглы, але сацыяльна кантраляваны пераход да рынку.

У масавым усведамленні грамадзян Беларусі дамінуючае становішча па-ранейшаму займаюць каштоўнасці і арыентацыі мінулай эпохі. Сацыялагічныя даследаванні сведчаць, што пераважнай формай грамадскага ладу ў Беларусі ў 1996 – 41%, а ў 1998 г. – 42% грамадзян назвалі сацыялізм. За капіталізм пры гэтым выказалася, адпаведна 17% і 23% рэспандэнтаў. Такім чынам, для многіх грамадзян рэспублікі так і не зразумелы сапраўдныя мэты ажыццёўленых пераўтварэнняў. Усё гэта сведчыць і аб нежаданні насельніцтва адмовіцца ад сацыяльных гарантый ранейшага грамадскага ладу, сацыяльных каштоўнасцей.

На сённяшні дзень сярод краін СНД на долю Рэспублікі Беларусь прыходзіцца 0,9% тэрыторыі, 3,6% насельніцтва. Адначасова рэспубліка вырабляе 26,1% мінеральных угнаенняў, 53,7% хімічных валокан і ніцяў, 33,8% металарэжучых станкоў, 6,7% грузавых аўтамабіляў, 58,7% трактараў, 27,4% тэлевізараў, 33,4% халадзільнікаў і маразільнікаў, 11,4% тканіны, 13,3% бульбы, 7,7% малака і мяса, 6,7% яек.

Па апошніх апублікаваных дадзеных Беларусь па індэксе развіцця чалавечага патэнцыялу займае 57-е месца ў свеце. Гэта лепшы паказчык сярод дзяржаў СНД (Расійская Федэрацыя – 62-е месца, Казахстан – 73-е, Украіна – 78-е), хаця ў апошнія гады яе значна апярэдзілі краіны Прыбалтыкі і дзяржавы Усходняй Еўропы.

Уключэнне Беларусі ў эфектыўны міжнародны працэс падзелу працы дапускае наяўнасць адпаведных унутраных прадпасылак: развітага навукова-тэхнічнага і прамысловага патэнцыялу, высокага ўзроўню адукацыі насельніцтва, нацыянальнай тэхнічнай і гуманітарнай інтэлігенцыі, доступу да знешніх крыніц інфармацыі, капіталу і рэсурсаў. Усе гэтыя ўмовы ў той ці іншай ступені прысутнічаюць у Беларусі. Задача складаецца ў іх выкарыстанні і найлепшым камбінаванні з мэтай адстояць свае нацыянальныя інтарэсы ў глабальнай міжнароднай канкурэнцыі і выкарыстаць канкурэнтныя перавагі для ўмацавання свайго становішча ў сусветнай эканамічнай сістэме.

“Асноўныя напрамкі сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на перыяд да 2010 г.” зацверджаны СМ РБ у красавіку 2000 г. У дакуменце вызначаны стратэгічныя мэты, задачы, базавыя прынцыпы і асноўныя прыярытэты на новае тысячагоддзе.

- Улік асаблівасцей Беларусі як малой краіны з адкрытай эканомікай.

- Улік працэсу глабалізацыі сусветнай эканомікі.

- Удзел беларускіх прадпрыемстваў у фінансава-прамысловых групах (ФПГ) і транснацыянальных кампаніях (ТНК) з мэтай прыцягнення новых тэхналогій і інвестыцый.

Паскарэнне працэсаў інтэграцыі Беларусі ў сусветную эканоміку з’яўляецца важнай перадумовай для паспяховай сістэмнай трансфармацыі яе эканомікі і далейшага прагрэсу чалавечага патэнцыялу.

 

Сацыяльная палітыка

Стратэгічнымі мэтамі сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь з’яўляюцца: аздараўленне народа; павышэнне ўзроўню яго дабрабыту на аснове збалансаванага і ўстойлівага эканамічнага росту; забеспячэнне ўмоў для ўсебаковага развіцця чалавека.

Іх дасягненне звязана з паскарэннем росту і паляпшэннем якасных параметраў усяго народнагаспадарчага комплексу краіны. Неабходна пераўзброіць вытворчасць на аснове навейшых тэхналогій, каб перайсці на выпуск прадукцыі сучаснага ўзроўню. Толькі ўдзел у сусветным падзеле працы дасць магчымасць вырашыць ў бліжэйшай будучыні стратэгічныя задачы і перш за ўсё забеспячэнне росту даходаў насельніцтва, стварэнне годных умоў жыцця і асяроддзя пражывання чалавека.

У адрозненне ад эканамічна развітых краін структура выдаткаў дамашніх гаспадарак у Беларусі характарызуецца высокай доляй затрат на харчовыя тавары, нізкай – на набыццё тавараў культурна-бытавога і гаспадарчага прызначэння і яшчэ больш нізкай – на платныя паслугі. Удзельная вага кошту прадуктаў харчавання ў бюджэце сям’і на працягу 1995-1998 гг. зніжалася, але ў 1999 г. ён значна павысіўся і склаў 59,5% спажывецкіх выдаткаў. Назіраюцца істотныя адрозненні іх структур. Калі ў сем’ях з дзецьмі на харчаванне прыходзіцца 55,5% бюджэту, то ў сем’ях пенсіянераў – 74,5%.

Другі па значэнні артыкул выдаткаў насельніцтва – пакупка нехарчовых тавараў. У 1999 г ён склаў 27,9% супраць 23,4% у 1995 г. У 1999 г. рост цэн на тавары амаль у 2 разы апярэджваў рост кошту жыллёва-камунальных паслуг, у выніку чаго ўдзельная вага аплаты за ЖКП ў спажывецкіх выдатках знізіўся з 3,6% у 1998 г. да 2% у 1999 г.

Нязначныя выдаткі на культуру, адукацыю, адпачынак і спорт – 2,2%, на ахову здароўя – 1,9%. Аднак у 20% найбольш забяспечанага насельніцтва яны ў 5 разоў, а на ахову здароўя – у 3,5 раза большыя, чым у 20% найменш забяспечанага.

 

Канцэпцыя і Праграма сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на 2001 – 2005 гг.

Галоўным вынікам рэалізацыі Канцэпцыі і Праграмы сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на 2001 – 2005 гг. з’явіцца стварэнне ўмоў, якія забяспечваюць стабілізацыю і ўстойлівы эканамічны рост і на яго аснове – павышэнне ўзроўню жыцця народа.

Валавы ўнутраны прадукт павялічыцца за гэты час у 1,24 – 1,33 раза, прадукцыя прамысловасці – у 1,24 – 1,28, у тым ліку спажывецкіх тавараў – у 1,28 – 1,33 раза, сельскай гаспадаркі – у 1,2 – 1,3, а прадукцыя сфер паслуг – у 1,4 – 1,5 раза. Палепшыцца галіновая структура ВВП: доля прамысловасці складзе 31 – 32%, сельскай гаспадаркі – 8,8 – 9%, будаўніцтва – 6 – 6,3%, а доля сферы паслуг узрасце да 37 – 37,5%.

Прадукцыйнасць грамадскай працы павялічыцца на 28 – 36%. Матэрыялаёмістасць вытворчасці тавараў і паслуг знізіцца на 4 – 5%, а энергаёмістасць ВВП – на 15 – 20%. Зразумела, аб тым, што мы зможам жыць у багацці, не можа быць размовы. Але пасля пэўнага перыяду, хаця і з мінімальным запасам трываласці, мы ўсё жа зможам развівацца на ўласнай аснове, прыцягваючы крэдыты і інвестыцыйныя рэсурсы.

СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ

 

1. В.І. Галубовіч Эканамічная гісторыя Беларусі / Пад рэд. В.І. Галубовіча - Мінск, 1996.

2. С. Ф. Шымуковіч Эканамічная гісторыя Беларусі / С. Ф. Шымуковіч – Мн, 2001.

3. Доўнар-Запольскі М.В. Гісторыя Беларусі / Доўнар-Запольскі М.В.- Мінск, 1994.

4. 1. З гісторыі эканамічных рэформаў на Беларусі - Мн., 1990-е гг.