У. Караткевіч: паэт – мастак – пясняр

Кантрольная работа па

беларускай літаратуры XX ст.

У. Караткевіч: паэт – мастак – пясняр

студэнткі АЗН ФСФ

рускага аддзялення

МДУ Куляшова

Магілёў

2010

План

Уводзіны

1  Сацыяльна–філасофская накіраванасць паэзіі

2  Маральна–эстэтычная накіраванасць паэзіі

3  Паэзія і вусная народная творчасць

4  Любоўная лірыка

Вывад

Уводзіны

 

Быў.Ёсць.Буду.

Таму, што заўжды, як пракляты,

Жыву бяздоннай трывогай,

Таму, што сэрца маё распята

За ўсе мільярды двухногіх.

Удадзімір Караткевіч

Удадзімір Караткевіч – яркая творчая індывідуальнасць. І менавіта ім, выдатным майстрам слова, неардынарнай творчай асобай, ганарыцца беларуская паэзія другой паловы ХХ стагоддзя.

Уладзімір Караткевіч як паэт ярка сцвярдзіў сябе ў другой палове 50 -60 гадоў. Гэта быў час Хрушчоўскай адлігі – так называлі перыяд пасля ХХ партыйнага з’езда, калі ў літаратуры была асуджана “Тэорыя безканфліктнасці”, назіраўся духоўны уздым, сцвяржалася права на уласнае “я”, мастацкі пошук. Пра творчыя поспехі і дасягненні Караткевіча-паэта засведчылі кнігі “Матчына душа”(1958), “Вячэрнія ветразі”(1960), “Мая Іліяда”(1969).

70 гады не былі вельмі спрыяльнымі для разняволенай мастацкай творчасці, паколькі ад літаратуры вымагалі камуністычнай ідэйнасці, пафаснага услаўлення Леніна, мудрай палітыкі партыі. У так званыя застойныя гады творчасць У.Караткевіча была эстэтычна паўнавартастнай і прыкметна узвышалася над традыцыйна- банальнай, ілюстрацыйна- павярхоўнай літаратурнай прадукцыяй.

Слушна і справядліва гаворыць Р.Барадулін у прадмове да кнігі “Быў.Ёсць.Буду.”(1986), што “любая літаратура можа сказаць , што яна багатая і сталая, калі мае свайго Уладзіміра Караткевіча”. Крэатыўнасць яго творчай асобы проста ўражвае , захапляе.Перад намі – патрыёт - адраджэнец. Паэт-прарок сучаснай Беларусі.

Уладзімір Караткевіч – асоба шматграннага і рознабаковага таленту: паэт, празаік, драматург, перакладчык, публіцыст, крытык, кінасцэнарыст.

1 Сацыяльна – філасофская накіраванасть паэзіі

 

У якасці паэтычнай спадчыны Уладзіміра Караткевіча засталіся чатыры паэтычныя сборнікі: “Матчына душа”, “Вячэрнія ветразі”, “Мая Іліяда”, “Быў.Ёсць.Буду.”. Толькі чатыры... Яго чатыры сборнікі - гэта сапраўдны літаратурны скарб, адметны набытак беларускай літаратуры. Змешчаныя ў іх вершы, паэмы, балады, рамансы, прысвячэнні, песні, прытчы, оды, рэквіемы ў значнай меры кампенсуюць відавочны на першы погляд “колькасны” недахоп.

А.Сідарэвіч лічыць, што галоўны сакрэт паэзіі заключаецца ў духоўнай узнёсласці герояў, узнёсласці манеры апавядання, узнёсласці паэтычнага выказвання паэта.

Я.Брыль тлумачыць паэтычны фенамен “раскошнай раскаваннасцю, буйствам фантазіі, здольнасцю пранікаць у далёкае ў часе, ажыўляць яго ў людзях”.

Я.Сіпакоў лічыць, што характарызуецца адданасцю, улюблёнасцю ў родную Беларусь – з аднаго боку, і гістарызмам мыслення – з другога.

А.Верабей – аўтар манаграфіі аб творчасці У.Караткевіча “Жывая повязь часоў” лічыці , што “характэрнай асаблівасцю паэзіі з’яўляецца яе сувязь з кніжнай, літаратурнай традыцыяй. Як і ў ранніх, так і ў пазнейшых яго вершах можна знайсці рэмінісцэнцыі, матывы, вобразы і нават ідэі прадстаўнікоў літаратуры і культуры самых розных часоў і народаў.”

Сам У.Караткевіч сваю цікаўнасць да гісторыі тлумачыў так: “Быўшы філолагам нельга не быць гісторыкам”Для яго галоўнае - праз духоўнае засваенне мінуўшчыны як мага паўней аднавіць гераічныя і трагічныя старонкі жыцця беларусаў, даследаваць вытокі іх мастацкай самасвядомасці, калектэвізму, патрыятызму, інтэрнацыяналізму, убачыць узаемаабумоўленасць сацыяльнага і нацыянальнага жыцця народа, прасачыць глыбінную сувязь мінулага з сённяшнімі праблемамі. Галоунымі сферамі даследвання выступалі тры ўзаемасвязаныя стыхіі – людзі, гісторыя, прырода.

Вершы пра мінулае роднай зямлі У.Караткевіч вызначае раскаваннасцю мыслення ў часе, рамантычна – ўзнёслай афарбаванасцю пачуцця. Беларускае мінулае ён паказвае ў гераічным і таргічным святле, імкнецца да эпічнай разгорнатасці выказвання. Усхваляваны патрыятычны пафас, страснасць пачуцця выяўляецца ў творах: “Беларуская песня”, “Балада пра паўстанца Ваўкалаку”, “Баявыя вазы”, “Скарыны пакідае радзіму”, “Балада плахі” і інш.

О, зямля, святая калодніца,

Гора, мужнасці, смерці юдоль!

У былым іх трушчобы няветлыя,

У сучасным – глухая турма,

І няма для іх раю светлага,

І суда іхнім катам – няма.

Толькі час вам уздасць поўнай мераю.

Але ўсё ж – пакуль прыйде той час, -

Калі ёсць на зямлі гэтай вера,

Калі варта жыць – то для вас.

“Балада плахі” 4,141]

У.Караткевіч шукае выхад на больш высокія ступені грамадскага развіцця, больш глыбокае пранікненне ў вытокі і сутнасць рухаючай сілы барацьбы народа супроць прыгнятальнікаў. Паэт дае ўражлівую карціну прыгнёту беларускага сялянства на пачатку дзевятнаццатага стагоддзя:

Абжыраюць удоў,

П’юць з гарэлкай сірочыя слёзы,

Тлустым задам расселіся

На паднявольнай зямлі,

На шлагбаумы мёртвыя

Пасякалі жывыя бярозы,

На шпіцрутэны гнуткія

Запаведныя вербы звялі.

“Паўлюк Багрым” [4,29]

Найвышэйшы ідэал для паэта – “Край свой родны”, і таму яго душа поўнілася болем за Беларусь. Яго лірычны герой – мужны духоўны заступнік Бацькаўшчыны. У вершах гучыць прызнанне ў любові да бацькоўскага краю, паэт гаворыць пра богаабранасць роднай зямлі:

І пра тое кожны пяе салавей

Росным кветкам у роднай траве:

“На Беларусі бог жыве”, -

І няхай давеку жыве.

“На Беларусі бог жыве”[4, 241]

У сваіх вершах паэт вядзе размову пра адносіны героя да родных мясцін і пра яго гатоўнасць да самаахвярнасці ў імя дабрабыту і шчасця роднай Беларусі, пра паэтычнае ўслаўленне прыгажосці беларускага краю і пра еднасць беларускага народа з іншымі народамі, пра нескароннасць і мужнасць беларусаў у барацьбе за свабоду і незалежнасць. Пра горад ў якім ён нарадзіўся піша:

Паслухайце: наш ён, наш горад,

Няхай і суровы часам, -

Працоўнае гордае права

Здабыў у цяжкой барацьбе,

Гэта наш родны горад,

Яму не патрэбны прыкрасы,

Ён сам для сябе прыкраса

І гордасць сам для сябе.

“Орша” [ 4, 19]

Яскрава і бачна імкнецца паэт да спасціжэння гісторыі развіцця беларусаў, вытокаў іх культуры, эстэтычнай і маральнай свядомасці. Паэт з гордасцю піша, што, калі б мы забыліся пра родную мову, мы б не былі ні народам , ні нацыяй:

Ад палеткаў райскіх лёгкай ступой,

Збочу я да пякельных катлоў,

Калі першы жа ангел на мове маёй

Мне не скажа: “Братка,здароў”.

І няхай да мяне не прыйдзе вясна,

Песня, шчасце, каханне, спакой, -

Усё адно не змяняю твой чорны праснак

На атруту пшаніцы чужой.

Ты мой ясны хлеб і каханы май,

Песня продкаў, нашчадкаў палі,

Без цябе, не з табой – не патрэбен мне рай

На душы. У небясі. На зямлі.

“Мова” [4,364]

Паэт не выстаўляў сябе крыклівым патрыётам, ён толькі зрабіў ўсё магчымае, каб яго любоў да роднай зямлі перадалася новым пакаленням беларусаў:

Хай канец, хай атлантаў цяжар на маю несагнутую выю,

Толькі б вечнае шчасце каханай старонцы маёй.

“На роднай магіле”[ 4,215]

В.Палтаран дала аб’ектыўную ацэнку дзейнасці У.Караткевіча : “Якраз у паэзіі і ўвасобілася з найбольшай сілай ідэя, з якой Караткевіч прыйшоў у літаратуру , у паэзіі з найбольшай поўнасцю ён здзейсніўся як мастак”