Эканамічнае становішча Беларусі ў перыяд узрастання капіталістычных адносін (першая палова ХІХ ст.)

Эканамічнае становішча Беларусі ў перыяд узрастання капіталістычных адносін (першая палова ХІХ ст.)

Змест

1. Сельская гаспадарка на Беларусі. Пачатак фарміравання новых адносін у памешчыцкіх і сялянскіх гаспадарках. 3

1.1 Сялянская гаспадарка. 4

1.2 Павіннасці 5

2. Прамысловы пераварот і станаўленне фабрычна-заводскай прамысловасці на Беларусі ў першай палове XIX ст. 7

2.1 Мануфактуры.. 7

2.2 Фабрыкі і заводы.. 8

2.3 Гарады.. 9

2.4 Гандаль. 9

3. Спробы гаспадарчых рэформаў. 12

Спіс выкарыстаных крыніц. 16

1. Сельская гаспадарка на Беларусі. Пачатак фарміравання новых адносін у памешчыцкіх і сялянскіх гаспадарках

Пачатак стагоддзя быў адзначаны вайной 1812 г. паміж Расіяй і Францыяй. Вынікі для сельскай гаспадаркі:

– Страта насельніцтва – каля 25%.

– Скарачэнне пасяўных плошчаў у два разы.

– Страты інвентару і цяглай сілы. Толькі ў Гродзенскай губерні было знішчана звыш 35 тыс. коней, што складала каля 60 %.

Агульныя страты Беларусі склалі каля 52 млн. руб. срэбрам (памер штогадовага дзяржаўнага падатку з Беларусі – 1 млн. руб.)

У гэты перыяд заменьшыўся фонд дзяржаўных земляў за кошт вялікіх падараванняў з боку Кацярыны Другой, Паўла і Аляксандра. Усяго ва ўласнасць рускім памешчыкам было раздадзена 208 550 душ беларускіх сялян (чацвёртая частка ўсяго насельніцтва Беларусі). Захоўвалася недатыкальнасць раней існуючага землеўладання для прысягнуўшай шляхты.

Беларусь – рэгіён, дзе панавала буйнапамеснае дваранскае землеўладанне. Напярэдадні 1861 г. у памешчыкаў было каля 12 млн. дзесяцін (70% зямлі), і толькі звыш 4 млн. дзесяцін (прыблізна 27%) знаходзілася ў карыстанні каля 1 млн. прыгонных сялян. У буйных латыфундыях ствараліся сярэднія па велічыні маёнткі з колькасцью прыгонных ад 200 да 500 чал., якія здаваліся ў арэнду. Рост таварнасці адбываўся за кошт павелічэння паншчынных павіннасцяў сялян, асабліва пасля 1812 г. Галоўныя павіннасці – паншчына і аброк. Марудна уводзіліся капіталістычныя формы гаспадарання, такія як:

– прымяненне ўдасканаленых сельскагаспадарчых машын;

– праца наёмных рабочых;

– увядзенне травасеяння і шматпольных севазваротаў.

Факты выкарыстання новых формаў гаспадарання мелі адзінкавы характар (Іяхім Храптовіч — уладар маёнтка Шчорсы, памешчык Ашмянскага павету Карчэўскі).

Немагчыма было спалучыць прыгонную працу з патрабаваннямі растучага ўнутранага і знешняга рынку. Увядзенню шматполля, паляпшэнню парод жывёлы, распаўсюджванню травасеяння і ўжыванню машын перашкаджала танная праца прыгонных сялян. Асноўная маса памешчыкаў лічыла прыгоннае права падмуркам рацыянальнай гаспадаркі і не збіралася ад яго адмаўляцца.

Рухавіком, што садзейнічаў развалу феадальнага эканамічнага механізму стаў попыт на хлеб і прадукцыю сельскай гаспадаркі ў Заходняй Еўропе ў першыя дзесяцігоддзі XIX ст. Па-другое, узрасла ёмістасць ўнутранага рынку. У 30 — 40-я гг. каля 70 — 80% усіх прыбыткаў паступала ад продажу сельскагаспадарчых прадуктаў, галоўным чынам збожжа, гарэлкі і спірту.

У першай палове XIX ст. вызначаецца спецыялізацыя сельскагаспадарчай вытворчасці. Віцебская і паўночныя паветы Віленскай, Мінскай і Магілёўскай губерняў – гэта раён ільна- і бульбаводства.

Паўдневыя паветы (Пінскі, Навагрудскі, Гомельскі і інш.) беларускіх губерняў – вырошчванне і перапрацоўка цукровых буракоў (з канца 30-х гг.). У сярэдзіне 40-х гг. у памешчыкаў Беларусі было 8, а ў канцы 50-х — 16 цукраварных заводаў.

Гродзеншчына – танкарунная авечкагадоўля, у 40-х гг. XIX ст. налічвалася 600 тыс. авечак.

На мяса-малочнай жывёлагадоўлі ў 40 – 50-я гг. спецыялізаваліся адзінкавыя памешчыцкія гаспадаркі, тыя, што мелі вінакурныя заводы.

Такім чынам, ў памешчыкаў Беларусі было імкненне ўзнімаць прадукцыйнасць сваіх гаспадарак, вырабляць больш таварнай прадукцыі.

1.1 Сялянская гаспадарка

Каля 70% беларускіх сялян мелі сваю гаспадарку і карысталіся зямельным надзелам з умовай выканання павіннасцяў. Невялікую групу (каля 30%) складалі дваровыя сяляне, якія не вялі сваёй гаспадаркі, працавалі на памешчыцкім двары і знаходзіліся на натуральным утрыманні. У Віленскай, Гродзенскай і Мінскай губернях пераважала сялянскае падворнае землекарыстанне, а ў Віцебскай і Магілёўскай — абшчыннае.

Прылады працы – тыя ж, што і ў папярэдні перыяд. У адзінкавых заможных сялянскіх гаспадарках былі ўжо веялкі, малацілкі і іншыя машыны.

Агратэхніка – рэгулярнае трохполле. У заможных гаспадарках пачалі сеяць кармавыя травы, асушаць балоты, набываць лепшае насенне для пасеву, ужываць на ўгнаенне іл і торф.

Культуры – у асноўным тыя ж, з’явілася бульба (сярэдзіна стагоддзя – каля 4% плошчы). Увядзеннеў севазварот бульбы садзейнічала пераходу ад трох- да чатырохполля. Ураджайнасць : збожжавых - у сярэднім сам-3, бульбы — сам-6. На сялянскую гаспадарку прыходзілася два валы або адзін конь. Трымалі 1 — 4 авечак і свіней, кароў, птушку.

Памер надзелаў – неаднолькавы. У сярэднім – каля 10-12 дзесяцін. Складаўся з дзвюх аднолькавых частак – цяглай і прыёмнай доляў. За цяглую сяляне адбывалі прыгон, за прыёмную плацілі аброк. Да сярэдзіны стагоддзя паскорылася абеззямельванне сялян.

Зямельныя сервітуты – распаўсюджаны на Беларусі, давалі сялянам права праезду, карыстання сенажацямі, ляснымі ўгоддзямі, выпасу жывёлы, рыбнай лоўлі і інш. Усё гэта на пэўных умовах было значнай падмогай у гаспадарцы сялян.