1930 г. пагалоўе буйной i рагатай жывёлы скарацілася больш чым на чвэрць.
Фарсіраванне тэмпаў калектывізацыі ў канцы 1929 г. і ў першыя месяцы 1930 г г. суправаджалася актывізацыяй барацьбы з кулацтвам. 30 студзеня 1930 г. была прынята пастанова ЦК УКП(б) "Аб мерапрыемствах па ліквідацыі кулацкіх гаспадарак у раёнах сульнай калектывізацыі". Прадпісвалася правесці канфіскащцыю ў кулакоў сродкаў вытворчасці, жывёлы, гаспадарчых і жылых будынкаў, якія перадаваліся ў калгасы. Пастанова вызначала, што колькасць раскулачаных па раёнах не павінна перавышаць 3-5% ад усіх сялянскіх гаспадарак. Для раёнаў суцэльнай калектывізацыі, у тым ліку Беларусі, прадугледжвалася выслаць у аддаленыя раёны краіны 210 тыс. гаспадарак.
Імкненне да перавыканання спушчаных зверху "кантрольных лічбаў" па раскулулачванню паўсюдна распаўсюдзілася. Ужо да канца мая 1930 г. ў Беларускай ССР было раскулачана 15 629 сялянскіх гаспадарак. За дзейнасць, накіраваную супраць калгаснага ладу, за межы рэспублікі было выслана 6 тыс. кулакоў, штогод склала 0,74% ад агульнай колькасці сялянскіх гаспадарак.
Перагібы ў абагульненні жывёлы рэзка абвастрылі сітуацыю ў краіне. Шматлікія пісьмы ў партыйныя органы са скаргамі, пратэстамі, апісаннямі бязладдзя, прымусілі паргыйнае кіраўніцтва ў другой палове лютага 1930 г. даць дырэктывы аб ліквідацыі спешкі пры арганізацыі калгасаў. 2 са-кавіка "Правда" апублікавала перапрацаваны прыкладны статут сельскагаспадацарчай арцелі, які ў пэўнай ступені ўлічваў настроі сялян. у тым самым нумары газеты з'явіўся артыкул Сталіна "Галавакружэнне ад поспехаў", у якой уся адказнасць за дапушчааныя "скрыўленні" перакладвалася на мясцовых работнікаў. 1. красавіка 1930 г. бюро ЦК КП(б)Б прыняло рэзалюцыю "Аб барацьбе з перагібамі ў калгасным руху". Пасля гэтых рашэнняў адбыўся адток сялян з калгасаў. Зніклі "папяровыя" і насільна створаныя калгасы. Да ліпеня 1930 г. іх засталалося толькі 11%. Незаконна раскулачаных пачалі вяртаць назад. Аднак праведзеная работа па абагульненню гаспадарак была прызнана правільнай.
Адступленне ў сакавіку было тактычным ходам, які аслабіў напружанне ў вёсцы. Увосень пачалася новая хваля калектывізацыі. Кастрычніцкі (1930 г.) Пленум ЦК КП(б)Б зноў прызнаў неабходным "паскорыць" тэмпы калектывіза-цыі, а ў пачатку 1931 года Бюро ЦК КП(б)Б прыняло рашэнне аб завяршэнні калектывізацыі пад вясну гэтага ж года. Да канца пяцігодкі ў БССР было калектывізавана 43,3% сялянскіх гаспадарак і абагулена 47,1% пасяўных плошчаў.
Важным накірункам калектывізацыі стала стварэнне машынна-трактарных станцый (МТС). Першая МТС у нашай рэспубліцы была створана ў канцы 1929 г. у Койданаўскім (цяпер Дзяржынскім) раёне. У канцы пяцігодкі ў Беларусі налічвалася 57 МТС, якія мелі 1469 трактароў. Яны абслу-гоўвалі 33,1% усіх калектыўных гаспадарак. МТС рабілі калгасы поўнасцю залежнымі ад дзяржавы.
Дзяржава падтрымлівала калгасы. Ім даваліся істотныя падатковыя льготы, выдзяляліся грашовыя крэдыты. 3 сялян, якія ўступілі ў калгас, скасоўвалася запазычанасць па землеўпарадкаванню. Затое для аднаасобнікаў былі павялічаны стаўкі сельскагаспадарчага падатку, уведзены аднаразовыя падаткі. Павялічыўся таксама аб'ём дзяржаўных нарыхтовак, якія набывалі абавязковы характар.
Рабіліся захады па арганізацыйна-гаспадарчаму ўмацаванню калгасаў, па падрыхтоўцы кіруючых калгасных кадраў, па стварэнню ўнутранай структуры сельгасарцеляў, наладжванню дысцыпліны грамадскай працы, уліку і аплаце працы і інш. Быў усталяваны працадзень, які дазваляў перайсці на здзельную аплату.
Прымяняліся розныя адміністрацыйныя меры. 7 жніўня 1932 г. прымаецца закон аб ахове сацыялістычнай уласнасці. За крадзёж калгаснай і кааператыўнай маёмасці ўводзіўся расстрэл з канфіскацыяй усёй маёмасці, а пры змякчаючых віну акалічнасцях - пазбаўленне волі на тэрмін не ніжэй чым 10 гадоў з канфіскацыяй усёй маёмасці. Амністыя за такія правіннасці была забароюнена. У БССР на працягу 1933-1934 гг. па гэтаму законугу было асуджана больш за 10 тыс. чалавек.
3 пачатку 1933 г. уладада ў вёсцы фактычна перайшла да надзвычайных органаў - у палітаддзелаў МТС, якія пачалі арганізоўвацца па рашэннюю студзеньскага 1933 г. аб'яднанага Пленума ЦК КП(б)Б і ЦК К УКП(б). У Беларускай ССР да канца 1933 г. было створана 57 7 палітаддзелаў, а ў 1934 г. іх колькасць павялічылася да 72.2. За гады сваей работы яны выключылі з калгасаў 2700 "кулакоў-шкоднікаў", знялі з работы за "варожую дзейнасць" 1544М- работнікі. Актыўны ўдзел прынялі палітаддзелы ў чыстцы паіартыі, што была праведзена ў 1933 г. Толькі ў Беларусі было в выключана звыш 6 тыс. камуністаў, 13,7 тыс. кандыдатаў, шшто складала адпаведна 15,6 і 25% усяго ліку партыйнай аргэганізацыі рэспублікі. Праіснавалі па-літаддзелы да канца 1934*4 года.
У гады другой пяцігордкі калектывізацыя ў Беларусі фактычна завяршылася. У і калгасы было аб'яднана 87,5% сялянскіх двароў і абагуленша 96% пасяўных плошчаў. У лютым 1936 г. II Усесаюзны з'ездзд калгаснікаў-ударнікаў прыняў Статут сельскагаспадарчай аарцелі, які гарантаваў існаванне аса-бістай падсобнай гаспадгцаркі калгаснікаў і гэтым самым даваў некаторую палёгку ііім.
Паступова адбываеццца аднаўленне сельскагаспадарчай вытворчасці. На калгасных палях працавала больш як 8 тыс. трактароў, 600 камбайндаў і іншых сельскагаспадарчых машын. Але вытворчыя пааказчыкі пад канец 30-х гадоў заставаліся на ўзроўні дакалгаснай вёскі. Ураджайнасць збожжавых культур склала ў 19933 г. 6,3 ц з 1 га, у 1940 г. - 7 ц, а надой на адну карову - адпаведна - 810 і 834 л малака. Ды і сам памер сельскагаспадарчай арцелі быў невялікі. Ён складаўся ў сярэднім з 75 гаспадарак, з пасяўной плошчай каля 400 га. Калгаснікі заставаліся самай нізкай па аплаце катэгорыяй насельніцтва.
Калектывізацыя сельсьскай гаспадаркі азначала карэнныя змены ўсяго ладу жыцця асноўнай масы насельніцтва рэспублікі. Яе вынікам з'явілася ліквідацыя шматукладнасці ў эканоміцы і стварэнне калектыўных гаспадарак. Самадзейнасць калгасаў з самага пачатку была абмежавана, што тармазіла іх ініцыятыву, гаспадарчы рост. 3 калгаснай вёскі ішла пастаяная мабілізацыя чалавечых і матэрыяльных рэ-сурсаў на розныя дзяржаўныя патрэбы. У 1933 г. былі ўведзе-ны абавязковыя пастаўкі калгаснай прадукцыі дзяржаве, якія мелі характар падатку. Цэны на збожжа і большую частку іншых сельскагаспадарчых прадуктаў былі ў некалькі разоў ніжэйшыя за рыначныя. Важнейшыя сродкі вытворчасці, а таксама кваліфікаваныя кадры былі сканцэнтраваны ў дзяржаўных МТС, якія апрацоўвалі калгасныя палі за натуральную плату, прычым памеры яе вызначаліся зверху.
Гэта таксама аддаляла вытворцаў і ад сродкаў вытворчасці, і ад вынікаў працы. Складвалася сістэма планавання і камандавання калгасамі з боку апарату. Калгаснікі не мелі пашпартоў, што выключала магчымасць свабоднага перамяшчэння, юрыдычна прывязвала да калгаса, надавала іх працы прымусовы характар. Калгасы ў пераважнай большасці не з'явіліся вынікам натуральнага развіцця сельскагаспадарчых адносін.
Сацыяльна-эканамічныя вынікі гаспадарчага будаўніцтва ў канцы 20-30-х гг. былі супярэчлівыя. 3 аднаго боку, гаспадарчае будаўніцтва дазволіла стварыць у СССР гаспадарчы комплекс, што выводзіла краіну на рубяжы сусветнага тэхнічнага прагрэсу. На закладзенай у 30-я гады тэхнічнай базе стала магчымай перамога ў вайне і аднаўленне пасляваеннага будаўніцтва. Індустрыяльнае будаўніцтва прывяло да павышэння культурна-тэхнічнага ўзроўню грамадства. 3 другога боку, сацыялістычнае будаўніцтва суправаджалася велізарнымі матэрыяльнымі і людскімі стратам!, былі ліквідаваны розныя формы ўласнасці, дзяржава стала адзіным манапалістам у сферы вытворчасці і размеркаванні, сфарміраваўся затратны механізм гаспадарання, усталявалася камандна-адміністрацыйныя сістэма кіравання ўсімі сферамі грамадскага жыцця.
Спіс лiтаратура
1. Гiсторыя Беларусi у 2 частках, курс лекцый,-- П.I. Брыгадзiн, У.Ф. Ладысеу, П.I.Зялiнскi i iнш.Мн.2002
2. Гiсторыя Беларусi у 2 частках,-- Я.К. Новiк, Г.С. Марцуль.Мн.-2006
3. Луцкевіч А. За 25 гадоў (1903-1928). Успаміны. Вільня, 1928; Мн., 1992;
4. Нарысы гісторыі Беларусі: У 2 частках. Ч 2 Мн., 1995.
5. Гісторыя Беларускай ССР: У 5 т. Мн., 1972. Т.3
6. Касцюк М. Бальшавіцкая сістэма ўлады на Беларусі. – Мн., 2000.
0 комментариев