1.2 Журналістыка Беларусі ў перыяд аднаўлення народнай гаспадаркі (1921-1928 гг.).
Беларускі друк гэтых гадоў адлюстраваў на сваіх старонках усе складанасці і асаблівасці того гістарычнага перыяду, які надышоў пасля заканчэння грамадзянскай вайны. У гэты найцяжэйшы крызісны перыяд горад павінен быў дапамагчы вёсцы таварамі першай неабходнасці, а вёска – накарміць горад. Першачарговай задачай друку было тлумачэнне насельніцтву, што перамога рэвалюцыі і перамога над ворагам – толькі пачатак будаўніцтва сацыялістычнага ладу.
Рашэнне гэтай задачы ўскладнялася нездавальняючым станам самога друку. Перш за ўсё мясцовыя газеты не вызначаліся ідэйна-палітычнай выразнасцю, іх старонкі запаўняліся далёкімі ад жыцця матэрыяламі. Вельмі слабай была сувязь з чытачамі, падаісчыкаў было недастаткова. Усё гэта зніжала магчымасці прэсы як сродка мабілізацыі рабочых і сялян на аднаўленне народнай гаспадаркі. Становішча беларускага друку было вельмі цяжкім – у перыяд акупацыі друкарні былі разрабаваны і ледзь спраўляліся з выпускам газет невялікімі тыражамі. Да таго ж яны ўсе былі прыватнымі (у Мінску, напр., апрача Мінскай губернскай друкарні прыватных было 10). Патрэбы рэспублікі ў друкаваных выданнях мінімальна задавальняліся цэнтральнымі выдавецтвамі і выдавецтвам Народнага Камісарыята РСФСР па справах нацыянальнасцей. Рэспубліка перажывала сур’ёзныя цяжкасці ў забеспячэнні паперай. Мінскія і павятовыя друкарні часткова забяспечваліся паперай мясцовых фабрык. Згубна адбіваліся на якасці газет і часопісаў недахоп і нізкая кваліфікацыя друкарскіх работнікаў і журналісцкіх кадраў. За перыяд вайны колькасць іх значна скарацілася, а новыя кадры ў рэспубліцы не рыхтаваліся.
Першым дзяржаўным органам, які павінен быў рэгуляваць пытанні перыядычнага друку рэспублікі і кантраляваць забеспячэнне яго матэрыяльна-тэхнічнымі сродкамі, быў Паліграфічны аддзел, створаны ў сярэдзіне 1920 г. пры ВСНГ БССР. На яго ўскладалася кіраўніцтва дзейнасцю друкарняў у Мінску і ў 5 павятовых гарадах. У студзені 1921 г. Прэзідыум ЦКВ БССР прыняў пастанову “Аб стварэнні Дзяржаўнага выдавецтва Беларусі і цэнтралізацыі друкарскай справы”. Пры Дзяржвыдаце ствараўся аддзел перыядычнага друку, у які ўваходзілі прадстаўнікі ўсіх газет, што выходзілі на тэрыторыі рэспублікі. Ён кантраляваў выданне 12 перыядычных органаў (з іх на рускай мове 6, на беларускай – 3, яўрэйскай – 2, польскай – 1), забяспечваў рэдакцыі газет усім неабходным па выданні газет.
Была прынята таксама пастаноав аб нацыяналізацыі прыватных друкарняў.
У студзені 1921 г. было арганізавана Беларускае бюро Расійскага тэлеграфнага агенцтва (БелРАСТА). Функцыі яго заключаліся ў забеспячэнні перыядычных выданняў інфармацыйнымі матэрыяламі. Пастановай ЦБ КП(б) з сакавіка 1921 г. былі павялічаны перыядычнасць і разавы тыраж газет. “Звезда” пачала выходзіць штодзень, 6000 экз.; “Савецкая Беларусь” – 3 разы на тыдзень, 3000 экз.; “Белорусская деревня” – 1 раз на тыдзень, 15000 экз.
У пачатку 1921 г. сістэма друку Беларусі складвалася так: працягвалі выходзіць “Звезда”, “Савецкая Беларусь”; 15 студзеня выйшаў першы нумар масавай газеты “Белорусская деревня”, а з красавіка пачалі выдавацца штотыднёвая “Красная смена”, дзіцячы часопіс “Зоркі” . Выходзілі таксама “Млот”, орган Польскага Бюро пры ЦБ КП(б)Б, “Дэр Векер” (“Будзільнік”), орган Цэнтральнага Бюро КП(б)Б і Галоўнага Бюро яўрэйскіх секцый у Беларусі; у Бабруйску – “Коммунист”, у Барысаве – “Бедняк”. У Віцебску выдавалася газета “Известия Витебского губисполкома и губкома РКП(б), у Гомелі – “Полесская правда” і “Новая деревня”, у Магілёве – “Соха і молот”, у Полацку – “Октябрьское эхо”, у Мсціславе – “Думы бедняка”, у Оршы – “Известия Оршанского уисполкома”. Часопісы: у Мінску – “Вольны сцяг”, “Школа и культура Советской Белоруссии”, у Віцебску – “Голос труда”, у Гомелі – “Полесский коммунар” і інш.
З’яўляецца і прафсаюзны друк: часопіс «Голос производственных союзов» (1921-1922 гг.), орган Савета прафсаюзаў, з 20 лютага – газета “Прафесіянале бевегунг” (“Прафс.рух”) – орган Савета прафсаюзаў Беларусі на яўр.мове, у Барысаве – з красавіка – “Коммунистический труд” і г.д.
Найважнейшыя палітычныя і эканамічныя праблемы гэтага перыяду патрабавалі неадкладна развіваць у рэспубліцы сістэму радыёвяшчання. Да 1925 года ў многіх гарадах Беларусі з’яўляюцца дэтэктарныя радыёпрыёмнікі, расце радыёаматарства – голас маскоўскіх радыёстанцый даносіць актуальныя навіны. У 1924 годзе ў рэспубліцы створана таварыства сяброў радыё, якое дапамагала наладжваць і эксплуатаваць радыёпрыёмнікі, асабліва ў сельскай мясцовасці. Першая беларуская радыёстанцыя была пабудавана ў студзені 1925 года ў Гомелі. Яна транліравала Маскву. Праз два месяцы пачаліся работы па мантажы ў Мінску агульнабеларускай радыёстанцыі.
Калі Х з’езд РКП(б) прыняў рашэнне аб радыкальным змяненні эканамічнай палітыкі, беларуская прэса актыўна занялася яе прапагандай. У прапагандысцкіх і тэарэтычных артыкулах канкрэтна вызначаліся напрамкі ўсёй практычнай гаспадарчай работы ў сферы развіцця буйных галін прамысловасці рэспублікі, арганізацыі тавараабмену, пераводу фінансавай гаспадаркі з рэек ваеннага камунізму на рэйкі НЭПа, развіцця кааперацыі, ролі прыватнага капіталу ў аднаўленні прамысловасці. Друк змагаўся за ўздым сельскай гаспадаркі, павышэнне яе прадукцыйнасці на падставе новага курсу палітыкі партыі. Большасць рэспубліканскіх газет стварыла с/г раздзелы, у якіх, улічваючыц мясцовы вопыт, прапагандаваліся новыя метады вядзення земляробства і жывёлагадоўлі, даваліся парады па асобных відах земляробства і жывёлагадоўлі, аддавалася ўвага вытанням укаранення навукі і тэхнікі ў сельскагаспадарчую вытворчасць.
1920-я гады сталі гадамі масавага ўздыму рабселькораўскага руху. На прадпрыемствах, пры партыйных камітэтах, прафарганізацыях, губернскіх і павятовых газетах узнікалі літаратурныя калегіі і аб’яднанні. Так, пры Бабруйскім павятовым прафбюро была арганізавана літкалегія з 32 чалавек, якія “працавалі рэгулярна, дасылаючы карэспандэнцыі нават у цэнтральныя газеты”. Літкалегія пры Заходняй чыгунцы ў 1921 г. цалкам забяспечвала матэрыяламі старонку “Звязды” – “Чырвоныя рэйкі”.
У снежні 1922 г. выйшаў першы нумар часопіса “Полымя”. У праграмным артыкуле “Нашы задачы” была сфармулявана платформа, на падставе якой часопіс павенен быў згуртаваць дзеячаў беларускай культуры. Часопіс згуртаваў вакол сябе лепшыя літаратурныя сілы рэспублікі: Я.Купалу, Я.Коласа, З.Бядулю, М.Чарота, Ц.Гартнага, К.Чорнага і інш.
З’яўляюцца новыя маладзёжныя выданні. У кастрычніку 1922 г. выйшла газета “Красный пахарь”, рэдактарам якой стала В.Харужая. змест яе складалі невялікія актуальныя артыкулы і карэспандэнцыі з месцаў. Газета мела спец.аддзел “Жыццё сялянскай моладзі”. Амаль у кожным нумары змяшчаліся “Гутаркі аб палітыцы”, якія падаваліся ў форме пісьмаў да сялян і змяшчалі зводку падзей міжнародных і найважнейшых падзей у краіне. Перыядычна змяшчалася ў гаеце “Старонка сельскагаспадарчых ведаў” з падарамі земляробу. Раздзел “Пад шкляным каўпаком” выкрыавў непарадкі ў камсамольскіх ячэйках. Пазней у газеце з’яўляюцца новыя раздзелы – “Рэвалюцыйны каляндар” і “Куток бязбожніка”. З 1924 г . газета пачала выходзіць на беларускай мове пад назвай “Малады араты”. Быў павялічаны памер газеты.
Трыбунай моладзі стала таксама газета “Красная смена”. У рубрыках “Жыццё рабочай моладзі”, “Па камсамольскай Беларусі”, “Навуковы раздзел”, “Навіны навукі і тэхнікі”, “Школа”, “Тэатр і мастацтва”, “Камсамольская мяцёлка”, “Паштовая скрынка” і інш. яна давала чытачу інфармацыю пра насычанае падзеямі жыццё моладзі.
У жніўні 1923 г. выйшаў першы нумар часопіса “Маладняк”, які быў прызначаны аб’яднаць вакол сябе творчую моладзь. У часопісе акрамя масцітых, прызнаных пісьменнікаў друкаваліся, вядома, і маладыя – Ул.Дубоўка, А.Александровіч, П.Глебка, А.Куляшоў і інш.
Значную ролю ў журналістыцы рэспублікі ў 1921-1925 гг. набывае насценны друк на прадпрыемствах, ва ўстановах, у сельгаскамунах. 1 мая 1921 года выйшаў №1 адной з першых насценных газет – “Факел” у вёсцы Ліхінічы (цяпер Ракушава) Круглянскага павета. Рэдагаваў газету актыўны селькор Ф.Ракушаў (забіты кулакамі ў 1925 г.).
Да жніўня 1925 г. у вёсках выпускалася больш за 30000 насценных газет, у іх прымалі ўдзел каля 50000 рабселькораў.
Такім чынам, працэс развіцця беларускай журналістыкі ў 20-я гады ХХ стагоддзя быў дынамічным і ў цэлым адпавядаў патрабаванням часу.
0 комментариев