Пачатку XX сг. матыў вазы паступова змяняецца вазонам – гаршком для кветак

3 пачатку XX сг. матыў вазы паступова змяняецца вазонам – гаршком для кветак.

Сярод раслінных узораў матыў дрэва – адзін з даўнейшых. Звыклым пастаянным элементам прысутнічае ён у арнаменце жаночых _:кашуль, фартухоў, ручнікоў.

У канны XIX ст. раслінныя матывы папаўняюцца выявай вянка (малюнак 1.2.2.11). Ім аздаблялі пераважна ручнікі, або навалачкі, надзоры. Прататыпам вянка з'явілася добра знаёмая ў прыкладным мастацтве XVIII ст. выява круглявых люстрана-сіметрычных пальмавых ці лаўровых галін, перавязаных унізе бантам [10, с.122].

Сярод шматлікіх кветкавых матываў вышыванага арнаменту на рубяжы стагоддзяў бясспрэчна дамінуючае становішча займаў матыў ружы.

Распаўсюджаны і матыў вінаграднай лазы. У плаўных лініях гнуткай галіны з буйнымі дэкаратыўнымі лісцямі прасочваецца засваенне рыс барока. Да найбольш характэрных варыянтаў адносіцца матыў лазы з гронкамі вінаграду.

Арнамент беларускай народнай вышыўкі ўключае таксама арніта-морфныя матывы, якія можна сустрэць на ручніках, фартухах, на жаночых кашулях. Нягледзячы на пэўную абагульненасць вобразаў, прыналежнасць птушак да пэўнага віду праглядаецца ў многіх выпадках вельмі выразна. Гэта пеўні, галубы, індыкі, арлы, сустракаюцца лебедзі, гусі, качкі. Наогул камназіцыі, у якіх прысутнічалі птушкі, як правіла, уключалі і раслінныя матывы. Птушак часта вышывалі на дрэвах-кветках, на квітнеючых галінах, на сцяблах расліны ў вазоне. Вельмі характэрныя ўзоры, дзе арнітаморфныя бардзюры чаргаваліся з расліннымі, прычым арнаментальны рад з птушак складаў звычайна верхні ярус кампазіцыі.

У арнітаморфных узорах беларускай народнай вышыўкі кампазіцыя з дзвюх птушак і расліннасці паміж імі адна з самых папулярных.

Мноства варыянтаў мела і выява расліннасці. Папулярнымі былі дрэвы-кветкі з сіметрычна адыходзячымі па абодвух баках галінамі і геаметрызаванай шматпялёсткавай разеткай на вяршыні або дрэўца з чатырма ідэнтычнымі разеткамі-кветкамі.

Вельмі распаўсюджанымі і разнастайнымі па стылі з'яўляліся ўзоры з выявай пеўня [13, с.124].

Такім чынам, разгляд арнаментыкі беларускай народнай вышыўкі канца XIX – пачатку XX ст. дазваляе сцвярджаць. што яе найстаражытнейшай асновай быў геаметрычны арнамент. Да традыцыйных відаў арнаменту адносяцца таксама сетка і адзінкавыя медальённыя фігуры. З'яўленне раслінна-геаметрычных узораў, якія паслужылі сувязным звяном паміж архаічнымі і параўнальна новымі расліннымі ўзорамі, было вынікам унутранага развіцця геаметрычнага арнаменту [10, с.131].

Раздзел 2 Аналіз тэматыкі любві ў беларускім арнаменце

2.1 Вобразы кахання ў беларускім арнаменце

2.1.1 Лада як сімвал кахання і прыгажосці

Адной з распаўсюджанных тэматык у беларускім мастацтве з’яўляецца тэматыка кахання. У беларускай народнай вышыўцы яна таксама прысутнічае.

Каханне ў арнаменце прадстаўлена множствам вобразаў. І адзін, з самых распаўсюджаных вобразаў, гэта матыў Лады.

Ладу і Купалінку адзначалі за іх вясёлы нораў, уменне спяваць і скакаць. Абодва гэтыя вобразы дайшлі да нас з далёкага мінулага.

Лада ў славян і літоўцаў шанавалася як апякунка кахання і шлюбаў, багіня юнацтва, прыгажосці і пладавітасці. Яна надежна адлюстравана ў паэзіі, а таксама ў песнях.

Ручнікі з узорам Лады знойдзены на Віцебшчыне і Гомельшчыне. Часцей за ўсё яна паказана ў выглядзе маладой дзяўчыны, нярэдка суправаджаецца ружамі і галубкамі, якія сімвалізуюць прыгажосць і каханне ( малюнак 2.1.1.1).

Пра Ладу існуе легенда, што ў час ранішняй зары ўпала алмаз - расінка на чырвоную ружу. Зазіхацела ружа іскрамі - брыльянтамі. А тут і прамень сонца залаты ўпаў на ўлонне ружы. I вылецела з пялёсткаў ружы юная, як раніца, прыгожая, як сама прыгажосць, свежая, як расінка, Лада – беларуская багіня кахання і прыгажосці. I паляцела яна лёгкай ластаўкай па вёсках і сёлах Беларусі. Дзе гулянка, дзе вечарынка – там і Лада. Яна запальвае каханне ў сэрцах хлопцаў і дзяўчат, асвятляе ўсмешкамі шчасця іх твары, напаўняе душы надзеяй на шчасце, дабро.

Вобраз нараджэння Лады паводле легенд існуе ў беларускай вышыўцы. Вобраз дзяўчыны знаходзіцца ў цэнтры. Вакол яе шмат кветак. Сама дзяўчына быццам бы выходзіць ці паднімаецца з зямлі (малюнак 2.1.1.2).

Трэба адзначыць, што гэты вобраз вызначаецца многімі рэгіянальнымі варыяцыямі. Напрыклад, існуе яшчэ матыў Лады і Лада — мужа і жонкі ці закаханых хлопца і дзяўчыну, у некатарых рэгіенах іх называюць Леля і Лель.

Лелю лічылі самай прыгожай, самай лепшая з дзяўчат. Яе тварык як ранішняя зара, вочкі як зоркі на небе, вусны – цвет ружы, валасы –траўка-мураўка, голас як званочак. Ручкі яе шаўковыя, калі прыгалубіць – ніколі не забудзеш. А Лель – гэта добры, лагодны хлопец. Часам Лель і Лёля ўспрымаюцца як добрыя, прыгожыя дзеці (малюнак 2.1.1.3).

Найбольш часта Лель і Лёля сімвалізавалі любоў да малых дзяцей. Вобраз дзіцяці як сімвал прадаўжэння жыцця здаўна пашыраны ў многіх народаў (малюнак 2.1.1.4) [7, с.134].

Яны прадстаўляюць сабой вобраз хлопца і дзяўчыны, якія стаяць побач адзін ля аднаго.

Гэты вобраз абазначае моцнае і узаемнае каханне.

Такім чынам Лада – гэта вобраз кахання не толькі ў беларускай вышыўцы ,але ж і ў многіх славянскіх народах, якая паказваецца ў выглядзе дзяўчыны з вянком (малюнак 2.1.1.5).

Кажды рэгіон Беларусі мае свой вобраз Лады – сімвала кахання, напрыклад, яе часта называюць Леляй, якая знаходзіцца ў пары з Лелям [7, с.139] .