Пратэнстанцтва в Беларусі
Змест
1. Узнікненне пратэнстанцтва
2. Рэфармацыя і Контрэфармацыя на Беларусі
3. Веравучэнне і культ пратэстанцтва
4. Пратэстанцкія секты
Спіс выкарыстаных крыніц
1. Узнікненне пратэнстанцтва
Пратэстанцтва з'яўляецца другім па колькасці кірункам у хрысціянстве. Зараз яно налічвае 466 мільёнаў прыхільнікаў. Для яго характэрна высокая ступень раздробленасці, існуе каля 200 самастойных пратэстанцкіх накірункаў.
Узнікла пратэстанцтва як вынік другога вялікага расколу ў хрысціянстве, які ў ХУІ ст. адбыўся ў каталіцкай царкве. Да ўзнікнення пратэстанцтва прывяло развіццё шырокага рэлігійнага, грамадскапалітычнага і сацыяльнакультурнага руху, які атрымаў назву Рэфармацыя (ад лац. reformatio пераўтварэнне, выпраўленне). Яна адбывалася пад лозунгам выпраўлення каталіцкай царквы, якое разумелася пераважна як пазбаўленне ад усяго залішняга і шкоднага, што было прынесена ў яе рымскім кіраўніцтвам у час сярэднявякоўя, і што не толькі не адпавядала евангельскім нормам, але і прама супярэчыла ім. Такім чынам, дзеячы Рэфармацыі заклікалі да вяртання да нормаў жыцця першапачатковага хрысціянства і барацьбы са злоўжываннямі ў царкве.
Узнікненне Рэфармацыі было выклікана многімі прычынамі. Еўрапейскае грамадства ў цэлым і каталіцкая царква як ягоная частка знаходзіліся на адным з пераломных этапаў свайго развіцця і патрабавалі змен. ІІалітычная рэчаіснасць таго часу характарызавалася наяўнасцю Свяшчэннай Рымскай імперыі – складанага дзяржаўнага ўтварэння, межы якога пастаянна мяняліся, а адносіны паміж імператарам і мясцовымі правіцелямі былі даволі неакрэсленымі. Адчувалася, што стары характар кіравання не адпавядае новым умовам. Дзяржавы, якія складалі імперыю, знаходзіліся ў працэсе дынамічнага развіцця. Іх правіцелі імкнуліся атрымаць як мага большую незалежнасць ад імператара, захаваўшы пры гэтым раўнавагу паміж уласнай уладай і ўладай мясцовых саслоўнапрадстаўнічых органаў.
Многія гарады ў гэты час ужо ператварыліся ў вялікія гандлёвыя і фінансавыя цэнтры, але іх палітычная вага заставалася нязначнай. Таму ўзмацняўся канфлікт паміж гарадамі і старымі феадальнымі структурамі кіраўніцтва, які, у рэшце рэшт, зайшоў у тупік. Дамінуючы ў палітыцы, князі і рыцары былі ў поўнай эканамічнай залежнасці ад бюргерства. Развіццё грашовага абароту вяло не толькі да адноснага абяднення старых пануючых слаёў грамадства, але і прымушала іх, у сваю чаргу, узмацняць ціск на сялян і гараджан, многія з якіх у выніку апыняліся ў абсалютна немагчымым стане.
У цэнтры еўрапейскага сацыяльнага жыцця таго часу знаходзілася каталіцкая царква. Яна была буйнейшым землеўладальнікам, кантралявала адукацыю, валодала ўласнай юрысдыкцыяй, зацвярджала прынцыпы, на якіх будаваліся кіраванне, арганізацыя грамадства, шлюб і сям'я. Такім чынам, яна выконвала ролю сацыяльнага інстытуту, які забяспечвае ідэалагічнае абгрунтаванне і санкцыю існуючаму парадку рэчаў.
Натуральна, што агульная незадаволенасць павінна была накіравацца на каталіцкую царкву. Многія з удзельнікаў грамадскіх працэсаў таго часу імкнуліся вырашыць праблемы за яе кошт. Бюргерства бачыла ў царкве апору феадальных улад і кансерватыўны інстытут наогул, які рэгламентаваў метады гаспадарання і перашкаджаў свабоднаму вырашэнню эканамічных задач. Князі і дваранства ўспрымалі яе як моцнага канкурэнта, маёмасць і правы якога яны не супраць былі б прысвоіць. Сяляне і бедныя гараджане былі незадаволены існуючым становішчам наогул і каталіцкай царквой у прыватнасці.
Былі і духоўныя прадумовы Рэфармацыі. Недахопы ў жыцці царквы, выпадкі амаральнасці і злоўжывання з боку духавенства выкрываліся і раней. Папярэднікамі Рэфармацыі з'яўляюцца прафесар Оксфардскага універсітэта Джон Уінкліф (І320І384) і прафесар Пражскага універсітэта Ян Гус (І369І4І5).
Уінкліф выступаў супраць грашовых пабораў рымскіх пап э Англіі, выказваў сумненні ў праве царквы адпускаць грахі і выдаваць індульгенцыі, настойваў на безумоўным прыарытэце Свяшчэннага ІІісання над Свяшчэнным Паданнем, адмаўляў ідэю, што ў працэсе таінства прычашчэння рэальна адбываецца пераўтварэнне хлеба і віна ў цела і кроў Хрыста. 3 падобнымі ідэямі выступаў і Ян Гус, які патрабаваў адмаўлення царквы ад яе багаццяў, куплі і продажу царкоўных пасад, забароны на гандаль індульгенцыямі, пераўтварэння дзейнасці царквы па вобразу першых хрысціянскіх суполак. За свае погляды Гус быў асуджаны царкоўным судом і спалены ў 1415 г.
Трэба адзначыць, што напярэдадні Рэфармацыі знешне каталіцкая царква была даволі жыццяздольнай і карысталася лаяльнасцю насельніцтва. У гарадах пастаянна выступалі прапаведнікі, дзякуючы вынаходніцтву кнігадрукавання,пашырыліся магчымасці для распаўсюджання духоўнай літаратуры. Вельмі папулярным было паломніцтва да святых месцаў, асабліва ў Рым. Аднак таксама стала відавочнай неадпаведнасць духоўнага ўзроўню царквы патрабаванням часу. Вышэйшае духавенства па свайму сацыяльнаму паходжанню належала да знаці і разглядала царкоўныя пасады як крыніцу багацця і ўлады. Апроч таго ў гэты час у кіраўніцтве каталіцкай царквы адбываецца маральны заняпад. Шмат у чым гэта звязана з вынікамі Адраджэння, калі сярод еўрапейскіх правячых колаў пачынае распаўсюджвацца антычная мараль, якая дапускала значна больш вольныя паводзіны, чым хрысціянская, і з пункту погляду апошняй была амаральнай. Маральная разбэшчанасць закранула і кіраўніцтва царквы. Як яскравы прыклад можна прывесці папу Аляксандра VІ (14921503), які адкрыта хваліўся сваімі палюбоўніцамі і меў ад іх 10 дзяцей. Асабліва дрэнную славу атрымаў ягоны сын Чэзарэ Борджыа, якому папа даў тытул кардынала. Ён валодаў каварным і неўтаймаваным норавам, асабіста забіваў сваіх ворагаў, рабіў у Рыме жахлівыя оргіі. Усё гэта выклікала абурэнне веруючых.
Пачынальнікам Рэфармацыі з'явіўся нямецкі прафесар тэалогіі манах Марцін Лютэр (1483 – 1546). Падставай для ягонага выступлення паслужыў гандаль індульгенцыямі. У 1517 г. каля горада Віттэнберга, дзе жыў Лютэр, гандляваў індульгенцыямі манахдамініканін Тэцэль, які актыўна рэкламаваў свой тавар і сцвярджаў, што індульгенцыя – найбольш надзейны пропуск у рай. Прыхаджане Лютэра, паверыўшы ў адпушчэчне грахоў праз індульгенцыі, пачалі прапускаць богаслужэнні.
Усё гэта прымусіла Лютэра, які быў глыбока веруючым чалавекам, задумацца аб сутнасці апраўдання грэшніка і хрысціянскай веры ў цэлым. Вынікі гэтых разважанняў у выглядзе 95 тэзісаў Лютэр абнародаваў 31 кастрычніка 1517 г. Яны былі палемічна завостраны супраць гандлю індульгенцыямі. Сэнс іх зводзіўся да сцвярджэння, што выключна праз глыбокае пакаянне і дзеянне міласці Божай чалавек атрымлівае сапраўдную веру, якая толькі і можа апраўдаць чалавека перад Богам. Што тычыцца добрых спраў (знешніх праяў набожнасці), да якіх адносіцца і набыццё індульгенцый, то яны пазбаўлены ўсякай каштоўнасці, калі не больш таго – шкодныя. Значэнне ўсяго знешняга боку культу і самой царквы, прызванай яго адпраўляць, тым самым ставілася пад пытанне.
Спачатку Лютэр не хацеў уносщь раскол у царкву, а толькі прапаноўваў абмеркаваць некаторыя пытанні, але паступова яго выказванні рабіліся ўсё больш радыкальнымі. Выступаючы на адным з публічных дыспутаў, ён заявіў, што падтрымлівае некаторыя з ідэй Гуса і лічыць, што ўлада папы і сабораў не можа распаўсюджвацца на душы хрысціян. У адказ на гэта папа Леў Х адлучыў Лютэра ад царквы і пракляў яго.Аднак ідэі Лютэра ўжо атрымалі шырокую падтрымку ў Германіі, перш за ўсё з боку князёў, абапіраючыся на якую, 10 студзеня 1520 г. ён публічна спаліў папскую булу аб сваім адлучэнні і выпусціў серыю рэзкіх артыкулаў, накіраваных супраць каталіцкай царквы, у якіх адверг панаванне царкоўнай іерархіі над свецкай уладай і прапанаваў падпарадкаваць царкву дзяржаве. Група нямецкіх князёў правяла ў сваіх уладаннях рэформы ў духу ідэй Лютэра. У 1526 г. Шпеерскі рейхстаг (сход), па патрабаванні лютэран, прыняў пастанову аб праве кожнага нямецкага князя выбіраць рэлігію для сябе і сваіх падданых. Аднак другі Шпеерскі рэйхстаг у 1529 г. адмяніў пад ціскам імператара гэтую пастанову. У адказ князілютэране заявілі пратэст. Менавіта з гэтай падзеяй звязана ўзнікненне тэрміна "пратэстанцтва", які сталі ўжываць для абазначэння кірункаў у хрысціянстве, звязаных па свайм паходжанні з Рэфармацыяй.
ІІасля дзвюх войнаў з католікамі, якіх узначальваў імператар, нямецкія князілютэране дабіліся прызнання права ўладкоўваць рэлігійнае жыццё ў сваіх землях. Па Аўгсбургскаму мірнаму дагавору, заключанаму ў 1555 г., каталіцтва і лютэранства абвяшчаліся аднолькава дапусцімымі. Іншыя канфесіі забараняліся.
Другі кірунак Рэфармацыі ў Германіі ўзначаліў Томас Мюнцэр (каля 14901525). Спачатку ён быў прыхільнікам і паслядоўнікам Лютэра. Аднак пазней ў веравучэнні і сацыяльнаэканамічных пытаннях Мюнцэр пераходзіць на больш радыкальныя пазіцыі. У яго поглядах пераважаюць містычныя матывы, ён выступае супраць царкоўнай іерархіі, рацыянальных тэалагічных сістэм "самаўпэўненых фарызееў, біскупаў і кніжнікаў" і супрацьпастаўляе ім непасрэдную "веру сэрца". Мюнцэр лічыў, што крыніцай ісціны для чалавека з'яўляецца Святы Дух, які дзейнічае ў душы. Ён прапаведаваў роўнасць паміж усімі людзьмі як дзецьмі адзінага Бога. З гэтага вынікала патрабаванне грамадзянскай роўнасці і знішчэння, прынамсі, найбольш значных кантрастаў у маёмасці. Мюнцэр выступіў з ідэяй сацыяльнай справядлівасці за ўраўняльнае альбо калектыўнае карыстанне зямлёй. Яго ідэалам з'яўлялася пабудова Царства Божага на Зямлі. Пад гэтым лозунгам адбылося паўстанне і пачалася Сялянская вайна ў Германіі (1524І525 гг.), якая скончылася паражэннем сялян і гібеллю Мюнцэра. Лютэр рэзка выступіў супраць паўстанцаў і заклікаў князёў да бязлітаснай расправы з імі.
У першай палове ХVІ ст. Рэфармацыя хутка распаўсюджваецца за межы Германіі. Адным з яе цэнтраў робіцца Швейцарыя. Спачатку на чале Рэфармацыі тут стаяў прыхадскі свяшчэннік Ульрых Цвінглі (14841531 гг.). Ягонае вучэнне вельмі блізкае лютэраўскаму, але мае больш рацыяналістычны і паслядоўны характар.У пытанні аб пабудове царквы Цвінглі заняў не пракняжацкую, як Лютэр, а дэмакратычную пазіцыю. Ён лічыў, што толькі Хрыстос з'яўляецца вечным першасвяшчэннікам, а папы незаконна прысвоілі сабе гэты тытул. Хрыстос ёсць і адзіны заступнік за людзей перад Богам. Святыя і свяшчэннаслужыцелі – залішнія пасрэднікі. Манаства, знешнія прызнакі духоўнага сану, бязшлюбнасць духавенства, чысцілішча, індульгенцыі, іконы, алтары, свечкі, музыку Цвінглі цалкам адмаўляў. Царкву ён разумеў як суполку святых, на чале якой стаіць непасрэдна Хрыстос. Дзяржава не можа дыктаваць царкве сваю волю. Наадварот, царква павінна ацэньваць адпаведнасць дзяржаўнай улады хрысціянскім ідэалам.
Частка швейцарскіх кантонаў падтрымала ідэі Цвінглі, але большасць засталася каталіцкмі. Войны паміж католікамі і пратэстантамі 1529 і 1531 гг. прывялі да вырашэння пытання па нямецкаму ўзору – улады кантонаў атрымалі права на выбар рэлігіі. Сам Цвінглі запнуў пад час другой з гэтых войкаў.
Справу Цвінглі ў Швейцарыі працягваў французскі багаслоў Жан Кальвін (1509 – 1564), які пасля смерці Лютера стаў на чале Рэфармацыі. Падзяляючы думку Лютэра аб апраўданні толькі верай, Кальвін з асаблівай рэзкасцю падкрэсліў, што сама вера гэта свабодны дар Бога, атрыманне якога не залежыць ад чалавечых намаганняў. Бог па сваёй уласнай волі з самага пачатку прадвызначыў адных людзей да выратавання, а другіх – па пагібелі. Сапраўдная і нябачная царква і ёсць саюз абраных. Аднак, паколькі шляхі Гасподні неспазнаны і ніхто не можа ведаць свайго лесу, то ўсім трэба падтрымліваць гатоўнасць да высокага абрання. Бачная царква – гэта саюз для падтрымання такой гатоўнасці. Адсюль вынікае яе права і абавязак дабівацца ад сваіх членаў правільных поглядаў і паводзін, выкарыстоўваючы адлучэнне, пакаянне і іншыя віды пакаранняў .
Пасяліўшыся ў Жэневе, Кальвін стаў не толькі на чале царквы, але і самога горада, ператварыўшы яго ў адзіную рэлігзйную суполку, цэнтр пратэстанцкай адукацыі і прытулак для адзінаверцаў. Свае рэформы ён праводзіў жорстка і паслядоўна. Была ўведзена дробная рэгламентацыя жыцця гараджан: забаранялася гучна смяяцца на вуліцы, насіць у буднія дні светлае адзенне і ўпрыгожванні, п”янства і абжорства. ІІарушальнікі караліся штрафам і турэмным зняволеннем. За больш цяжкія злачынствы было смяротнае пакаранне. Так у 1553 г. па абвінавачванню ў ерасі ў Жэневе быў спалены іспанскі вучоны Мігель Сервет.
Сваеасаблівы характар Рэфармацыя набыла ў Англіі, дзе яе ўзначаліў сам кароль Генрых VШ (1519 – 1577). Спачатку ён выступаў супраць пратэстанцтва і нават атрымаў ад папы тытул "абаронца веры". Потым Генрых VШ вырашыў развесціся са сваей жонкай Кацярынай Арагонскай і ажаніцца з яе фрейлінай прыгажуняй Ганнай Боляйн, на што папа не даў сваёй згоды. У адказ Генрых пачаў рэформу царквы. Па ягонаму загаду ў 1533 г. англійскі парламент прыняў закон аб рэлігійнай незалежнасці Англіі ад папы і зацвердзіў вярхоўныя правы ў царкоўных справах за каралём. У 1534 г. Генрых VШ абвясціў сябе кіраўніком англійскай царквы. У Англіі былі зачынены ўсе манастыры, а іх маёмасць канфіскавана на карысць каралеўскай улады. Пры гэтым было абвешчана аб захаванні каталіцкіх абрадаў і дагматаў.
Рэформа Генрыха VШ прывяла да крывавых сутыкненняў у Англіі паміж пратэстантамі і католікамі, якія доўжыліся да другой паловы ХVІ ст. Пры каралеве Елізавеце (І558І603) канчаткова складваецца дзяржаўная англіканская царква, якая ў сваім веравучэнні і кульце заняла прамежнае становішча паміж каталіцтвам і кантынентальным пратэстанцтвам. Католікі ў Англіі таксама атрымалі права на існаванне.
0 комментариев