Хрысціянства, яго ўзнікненне і фарміраванне

Хрысціянства, яго ўзнікненне і фарміраванне

Змест

1. Узнікненне хрысціянства

2. Структура Бібліі

3. Веравучэнне і культ хрысціянства

4. Ператварэнне хрысціянства ў дзяржаўную рэлігію Рымскай імперыі і раздзяленне царквы

Спіс выкарыстаных крыніц

1. Узнікненне хрысціянства

Хрысціянсва з'яўляецца самай вялікай сусветнай рэлігіяй. Зараз яно налічвае каля двух мільярдаў прыхільнікаў. Такім чынам, звыш адной трэці цяперашняга насельніцтва Зямлі – хрысціяне. Прыхільнікі хрысціянства жывуць амаль ва ўсіх краінах свету. У Еўропе, Амерыцы і Аўстраліі яны складаюць асноўную колькасць жыхароў.

Зараз хрысціянства падзелена на тры асноўныя накірункі: праваслаўе, каталіцтва і пратэстанцтва. А спачатку, больш за тысячу год пасля свайго ўзнікнення, яно было адзіным, і менавіта ў гэты перыяд сфарміравалася ў якасці сусветнай рэлігіі.

Узнікла хрысціянства ў І ст.н.э. у Палесціне, якая ў той час з'яўлялася адной з усходніх правінцый Рымскай імперыі, як кірунак у іудаізме.

У папярэдняй лекцыі гаварылася, што іудаізм у гэты перыяд знаходзіўся ў стане глыбокага крызісу. Важнае месца ў ягоным веравучэнні займала палажэнне аб богаабранаці яўрэйскага народа. Але яўрэяў увесь час хто-небудзь заваёўваў, і з 66 г. да н.э. яны знаходзіліся пад прыгнётам Рыма. У гэтых умовах узмацніліся чаканне Месіі, прыход якога быў прадказаны прарокамі.

Хрысціяне вераць, што гэтым Месіяй, якога іудзеі чакалі ўжо некалькі стагоддзяў з'яўляецца Ісус Хрыстос. ''Ісус'' перакладаецца яе ''Выратавальнік'', гэта было даволі распаўсюджана ў тыя часы сярод яўрэяў імя, а ''Хрыстос'' – гэта пераклад на грэчаскую мову старажытнаяўрэйскага ''Машыак'' (''Памазанік'').

З моманту ўзнікнення і да нашых дзён вядуцца гарачыя спрэчкі наконт трактоўкі Ісуса Хрыста. Для хрысціян гэта Бог Сын, які сышоў на зямлю і выратаваў людзей. Іудзеі лічаць, што ён з'яўляецца ілжэмесіяй, і што Месія для яўрэяў яшчэ не прыйшоў, яго ўсё яшчэ чакаюць. У ХVIIІ ст. у навуцы сфарміраваліся дзве асноўныя трактоўкі Ісуса Хрыста: міфалагічная і гістарычная. Першая сцвярджала, што ніякага Хрыста на самой справе не было і яго вобраз – гэта міф, які ўзнік у выніку перапрацоўкі вядомых у тыя часы міфаў аб паміраючых і ўваскрасаючых багах: егіпецкага міфа аб Азірысе, грэчаскага міфа аб Дыёнісе і інш. Некаторыя даследчыкі гэтай школы выводзілі вобраз Хрыста нават з татэмістычных вераванняў першабытных народаў. Міфалагічная трактоўка была цесна звязана з атэізмам. Сцвярджаючы, што Ісуса Хрыста не было, яе прадстаўнікі тым самым імкнуліся пазбавіць гістарычных падстаў само хрысціянства, паказаць, што ўсе ягоныя палажэнні – не больш як вынік чалавечай фантазіі. Гістарычная трактоўка разглядае Ісуса Хрыста як рэальную асобу, прапаведніка новай рэлігіі, які сфарміраваў шэраг асноўных хрысціянскіх палажэнняў.

Прыхільнікі кожнай з гэтых трактовак прыводзяць аргументы на сваю карысць. Мы іх не будзем разглядаць, каб не ўскладняць матэрыял. Адзначым толькі, што большасць сучасных даследчыкаў выходзіць з таго, што Ісус Хрыстос – гэта не міфалагічны вобраз, на самой справе была такая гістарычная асоба, якая заснавала хрысціянства. Мы ў нашых лекцыях таксама будзем зыходзіць з гэтых пазіцый.

Хрыціянства ўзнікла ў канкрэтных сацыяльна-гістарычных умовах. У І ст.н.э. Рымская імперыя ўваходзіць у стан глыбокага крызісу, які паступова ахоплівае ўсе сферы грамадскага жыцця. Распаўсюджваюцца настроі няўпэўненасці ў будучым, надыходзячага краху спрадвечных асноў. Узрастаюць разбешчанаспь і цынізм у вышэйшых слаях грамадства і незадаволенасць у нізах.

Старая рымская рэлігія ўжо не адпавядае новым умовам жыцця, таму папулярнымі сярод рымлян робяцца культы ўсходніх багоў: Азірыса, Астарты, Кібелы, Ізіды, Аціса, Мітры. Узмацняюцца богашукальніцкія тэндэнцыі, прычынай якіх з'яўлялася адчуванне пакінутасці чалавека, яго бяссілля перад непазбежным і разбуральным рокам. Сваё філасофскае адлюстраванне гэтыя настроі знаходзяць у познім стаіцызме. Найбольш вядомы яго прадстаўнік Луцый Аней Сенэка (4 г. да н.э. – 65 г. н.э.) вучыў сваіх паслядоўнікоў быць мудрымі, не імкнуцца да знешніх поспехаў, падпарадкоўвацца лёсу, трывала і мужна пераносіць жыццёвыя выпрабаванні. Сутнаспь этыкі стаіцызму перададзена ў наступным выказванні Сенэкі : "Чалавек нешчаслівы роўна настолькі, наколькі ён сабе гэта ўяўляе". Выхад з духоўнай дэзарыентацыі стаіцызм бачыў у дасягненні мудрым чалавекам стану незалежнасці ад турбот свету.

Крызіс рымскага грамадства з'явіўся адной з істотных умоў паспяховага распаўсюджвання ў ім хрысціянства. Яно давала людзям суцяшэнне, новую мараль, а таксама надзею на выратаванне і справядлівасць.

2. Структура Бібліі

Біблія з'яўляецца асноўнай крыніцай па гісторыі старажытных яўрэяў і першапачатковага хрысціянства. Зараз прызнаецца, што большасць падзей, якія ў ёй апісаны, сапраўды мелі месца. Таму да яе звяртаюцца вучоныя-гісторыкі. Апроч таго, яна – адзін з самых выдатных твораў літаратуры Старажытнага свету, які вось ужо на працягу стагоддзяў з'яўляецца аб'ектам пільнага філалагічнага аналізу.

Біблія таксама – самая распаўсюджаная на Зямлі кніга. Агульны тыраж яе выданняў складае каля мільярда асобнікаў і мнагакратна пераўзыходзіць тыраж любой іншай кнігі. Біблія перакладзена амаль на семсот моў і дыялэктаў, у тым ліку на мову эскімосаў і уолоф (Сінегал).

Такая пацулярнасць Бібліі тлумачыцца зусім не яе якасцямі як гістарычнай крыніцы альбо літаратурнага твора. Інакш яна б цікавіла перад усім вузкае кола спецыялістаў па старажытнай гісторыі і літаратуры. Біблія – гэта свяшчэнная кніга іудзеяў і хрысціян, і менавіта дзякуючы хрысціянству, як самай шматколькасняй сусветнай рэлігіі, яна атрымала такое шырокае распаўсюджанне.

Само слова "Біблія" паходзіць са старажытнагрэчаскага "biblion" --кніга. "Biblion" жа паходзіць у сваю чаргу ад назвы фінікійскага горада Біблос, які ў старажытнасці быў цэнтрам гандлю папірусам. Множны лік ад "biblion" – "biblia" ("біблія") – "кнігі". Запазычанае ў лацінскую мову, слова "біблія" стала ўжывацца як назоўнік адзіночнага ліку жаночага роду – "кніга".

Трэба падкрэсліць, што для хрысціян Біблія – не проста кніга, гэта Слова Божае, праз якое Бог па вялікай сваей міласэрнасці адкрыўся людзям. Яна лічыцца богадухнавеннай – напісанай пад уплывам Духа Святога. Вядома больш сарака аўтараў Бібліі, і большасць з іх прызнаецца гістарычнымі асобамі, але, згодна з хрысціянскім веравучэннем, пісалі яны не па ўласнай ініцыятыве, а па натхненні, якое атрымалі ад Бога. 3 гэтага вынікае, што сапраўдным аўтарам Бібліі з'яўляецца Бог, людзі толькі перадавалі Ягоную волю. Менавіта гэтым тлумачыцца яе аўтарытэтнасць для хрысціян.

Біблія падзяляецца на дзве няроўныя па аб'ёму часткі : Стары і Новы Запавет. Стары Запавет складае 4/5 усяго тэкста. Ён узнік у ХШ-П стст. да н.э. на тэрыторыі Палеціны і Вавілона. Старым Запаветам першую частку Бібліі называюць хрысціяне. Згодна з хрысціянскім веравучэннем, спачатку было заключана пагадненне паміж Богам і людзьмі праз абраны народ – яўрэяў, а потым прыйшоў Ісус Хрыстос ,Сын Божы, і заключыў Новы Запавет непасрэдна з кожным чалавекам.

У праваслаўнай Бібліі Стары Запавет складаецца з пяцідзесяці кніг, у каталіцтве – з сарака пяці, у іудаізме і пратэстанцтве – з трыццаці дзевяці. Тлумачыцца гэта розніца ў колькасці тым, што толькі трыццаць дзевяць кніг дайшлі да нас на старажытнаяўрэйскай мове, астатнія – на старажытнагрэчаскай. Апошнія (1-3 Ездры, Тавіта, Юдзіф, Прамудрасці Саламона, Прамудрасці Ісуса Сына Сірахава, Баруха, 1-3 Макавейскія) іудзеі, а следам за імі і пратэстанты, не прызнаюць наогул і не ўключаюць у свае свяшчэнныя пісанні, праваслаўныя прызнаюць, але лічадь іх не кананічнымі, а душакарыснымі (іх чытанне карысна для душы, але іх палажэнні не з'яўляюцца нормамі), а католікі лічаць другакананічнымі (узнікшымі ў другую чаргу). Апроч таго, у праваслаўным Старым Запавеце ёсць некалькі кніг, якія адсутнічаюць у каталіцкім.

Стары Запавет падзяляецца на наступныя чатыры часткі:

1. Пяцікніжжа Маісея. У першай кнізе "Быццё" распавядаецца аб стварэнні свету, Адаме і Еве, сусветным патопе, калі выратаваўся толькі Ной са сваей сям'ёй, далейшым рассяленні людзей па Зямлі. Далей апавяданне канцэнтруцца на праайцы яўрэяў Аўрааме і ягоных нашчадках. У другой кнізе "Выхад" гаворка ідзе аб вызваленні аяўрэяў з егіпецкага палону, іх саракагадовым .вандраванні па пустыні, а таксама аб заключэнні з імі праз Маісея запавету на гары Сінай. Трэцяя кніга ''Левіт" мае амаль выключна заканадаўчы характар, і таму ў ёй апавяданне аб падзеях гісторыі яўрэйскага народа перарываецца. Тут змешчаны правілы ахвярапрынашэнняў і цырымоній прызначэння свяшчэннікаў, прадпісанні аб рытуальнай чысціні, богаслужэбны каляндар. У чацвёртай кнізе "Лічбы" зноў распавядаецпа аб вандроўніцтве ў пустыні. Перад тым, як адысці ад Сіная, яўрэі робяць перапіс народа (адсюль назва кнігі) і прыносяць багатыя ахвяры Богу. Тут гаворыцца пра спробы яўрэяў заваяваць тэрыторыю Палесціны, якую, згодна з Бібліяй, Бог абяцаў нашчадкам Аўраама. Пятая кніга "Другазаконне" з'яўляецца кодэксам грамадзянскіх і рэлігійных прадпісанняў, дадзеных Богам. Асноўную частку яе зместу займаюць прамовы Маісея, у якіх ён нагадвае яўрэям аб выхадзе з егіпецкага рабства, Сінайскім Запавеце, пачатку заваёў Зямлі Абяцанай. Тут распавядаецца аб смерці і пахаванні Маісея, і таму зараз даследчыкі лічаць, што не ўсё Пяцікніжжа было створана самім Маісеем, бо чалавек не можа апісапь сваю смерць і пахаванне. Шэраг палажэнняў "Другазаконня" паўтараюць Сінайскі Запавет, адсюль назва гэтай кнігі.

2. Гістарычныя кнігі: Кніга Ісуса Навіна, Кніга Судзяў, 4 кнігі Царстваў, 2 кнігі Параліпаменон (у перакладзе са старажытнаяўрэйскага --"летапіс"), кнігі Ездры і Нееміі (+ 1-3 Макавейскія). Трэба адзначыць, што аўтары гэтых кніг не з'яўляюцца гісторыкамі нават у тагачасным, а, тым больш, у сучасным сэнсе слова. Асноўны змест гістарычных кніг – апісанне ўзаемаадносін яўрэяў з іх Богам, вернасці і (асабліва) нявернасці Запавету. Аўтараў цікавіпь не столькі падзеі, колькі ўрокі, якія з іх вынікаюць. Аднак павучальны характар гэтых кніг не пазбаўляе іх гістарычнай каштоўнасці. Тут распавядаецпа аб канчатковай заваёве яўрэямі тэрыторыі Палесціны і ўзнікненні дзяржавы, адступленні яўрэяў ад запавету з Яхвэ, вынікам чаго з'явілася падпарадкаванне іншым народам.

3. Прароцкія кнігі. Яны падзяляюцца на дзве часткі: чатыры кнігі так званых "вялікіх прарокаў": Ісаіі, Ерэміі, Езэкііля, Данііла і дванаццапь кніг "малых прарокаў". Пад прарокамі ў Біблі разумеюцца людзі, якія мелі вопыт непасрэднага пазнання Бога, і пасланы ім, каб абвяшчаць людзям Ягоную волю, нагадвапь ім аб Ягоных патрабаваннях і вяртаць іх на шлях Ягонай любві . У Бібліі ўзгадваецца шмат прарокаў, пэршым і самым вялікім сярод іх лічыцца Маісей. Больш за ўсе звестак да нас дайшло менавіта аб тых шаснаццаці прароках, кнігі якіх увайшлі ў Біблію. Яны дзейнічалі з VШ па П стст. да н.э. і аказалі надзвычай вялікі уплыў на рэлігійнае развіццё яўрэяў.

4. Пісанні. Яны складаюпца з самых розных па зместу і жанру кніг. Сюды ўваходзяць: Псалтыр – зборнік псалмоў , аўтарам большасці з якіх лічыцца цар Давід, Песня Песняў – зборнік эратычнай лірыкі, дзе ў алегарычнай форме распавядаецца аб любві паміж Богам і людзьмі, кнігі Ёва, Прытчаў Саламонавых, Еклезіаста, Ісуса сына Сірахава і Прамудрасці Саламона, у якіх разважаецпа аб лёсе чалавека і яго ўзаемаадносінах з Богам. (Эстэр, Юдзіф,Плач Іераміі).

Хрысціяне, якія лічаць сябе духоўнымі нашчадкамі іудзеяў, разглядаюць Стары Запавет як падрыхтоўку да Новага, а Новы – як ключ да разумення Старога. Але, безумоўна, галоўнае значэнне для іх мае Новы Запавет.

Ён быў напісаны ў І ст. н.э. на старажытнагрэчаскай мове ў розных месцах Рымскай імперыі : Анціохіі, Афінах, Рыме, востраве Патмас і інш. Трэба адзначыць, што хаця хрысціянства ўзнікла на тэрыторыі Палесціны, але Новы Запавет быў напісаны па-за яе межамі. Мова Новага Запавету – не літаратурная, а гутарковая (так званы "койнэ").

Новы Запавет, складаецца з 27 кніг, якія прызнаюцца кананічнымі пераважнай большасцю хрысціян і наогул не прызнаюцца іудзеямі. У ім чатыры часткі:

1. Чатыры евангелля: паводле Мацьвея, паводле Марка, паводле Лукі і паводле Яна. Само слова "евангелле" ў перакладзе са старажытнагрэчаскай мовы азначае "радасная вестка". Па зместу кожнае з іх з'яўляецца апавяданнем аб жыцці і дзеяннях Ісуса Хрыста, але іх сутнасць – у перадачы радаснай весткі аб тым, што прыйшоў Сын Божы, узяў на Сябе грахі , узышоў за іх на крыж і тым самым выратаваў людзей. Такім чынам, евангелісты перадавалі добрую вестку аб тым, што ўсе людзі з'яўляюцца выратаванымі. 3 чатырох аўтараў евангелляў Мацьвей і Ян з'яўляюцца апосталамі, а Лука і Марк – вучнямі апосталаў. Тры першых евангелля: паводле Мацьвея, Марка і Лукі называюцца сінаптычнымі, ад старажытнагрэчаскага "sinopsis" – "слупок". Калі іх тэксты размясціць у выглядзе чатырох паралельных слупкоў, то відавочна супадзенне іх асноўных фрагментаў апісання жыцця Хрыста, хаця ёсць разыходжанні. Напрыклад, у евангеллі паводле Мацьвея радавод Ісуса Хрыста налічвае ад цара Давіда 42 пакаленні, а ў евангеллі паводле Лукі – 56. Ёсць і іншыя разыходжанні. Тлумачыцца гэта тым, што евангеллі пісаліся ў розны час і ў розных месцах, далёкіх адно ад аднога (евангелле паводле Мацьвея – паміж 40-мі і 50-мі гг. у Іерусаліме, паводле Лукі – у Рыме да 70 г., паводле Марка – у Анціохіі ў канцы 60-х гг., паводле Яна – у Ефесе ў 90-я гг.). I кожнае з іх перадае радасную вестку па-свойму, пры захаванні агульнай асновы.

2. Дзеянні апосталаў. Гэта частка была напісана ў канцы 60-х гг. у Рыме. Аўтарам з'яўляецца Лука, і па свайму зместу яна працягвае трэцяе евангелле. Тут распавядаецца аб першых гадах існавання хрысціянскай царквы (да 63 г.), а таксама аб дзейнасці апосталаў Пятра і, асабліва, Паўла.

3. Пасланні апосталаў. Напісаны яны ў самых розных месцах Рымскай імперыі і адрасаваны хрысціянскім суполкам. Усяго ў Новым Запавеце знаходзіцца 21 апостальскае пасланне. Вучоныя падзяляюць іх на дзве часткі: сем пасланняў, якія прыпісваюцца апосталам Якаву, Пятру, Яну і Іудзе і называюцца "саборнымі" альбо "акружнымі", паколькі адрасаваны не камусьці канкрэтна, а ўсім хрысціянам, і 14 пасланняў прыпісаных апосталу Паўлу. Менавіта апошнія з'яўляюцца – пасля Евангелляў – найважнейшай часткай Новага Запавету. Тут выкладзены шэраг палажэнняў, на якіх шмат у чым грунтуецца хрысціянскае веравучэнне. Пасланні Паўла карысталіся аўтарытэтам у многіх хрысціян яшчэ пры жыцці апостала: іх чыталі на малітоўных сходах, перапісвалі і распаўсюджвалі. Сам Павел быў вельмі адукаваным чалавекам, вучыўся ў самых вядомых рабінаў таго часу. Ён не належаў да ліку дванаццаці апосталаў, быў фарызеем, і спачатку прымаў удзел у праследаваннях хрысціян, бо лічыў іх шкоднай сектай. Потым адбываецца раптоўны паварот Паўла ў хрысціянства, і ён робіцца самым актыўным яго прапаведнікам. Паўла называюць "апосталам народаў", менавіта ён стаў актыўна распаўсюджваць хрысціянства сярод неіудзеяў. Пасланні апостала Паўла адрасаваны канкрэтнай хрысіянскай суполцы альбо чалавеку.

4. Апакаліпсіс альбо Адкрыццё Яна Багаслова. Тут выкладзена хрысціянская эсхаталогія – вучэнне аб канцы свету. Гэта кніга вельмі складаная для разумення і поўная глыбокіх сімвалаў. Па свайму жанру яна ўзыходзіць да прароцкіх кніг Старога Запавету. Асноўны змест кнігі складаюць прароцтвы і адкрыцці, якія былі дадзены Яну Багаслову Богам: панавання ў канцы свету на Зямлі Антыхрыста, Другога прышэсця Хрыста, вялікай бітвы Армагедона, Апошняга Суда і інш. Напісаны Апакаліпсіс у 68-69 гг. на востраве Патмас. Раней ягоны аўтар атаясамліваўся з Янам Евангелістам, зараз гэты пункт погляду адвяргаецца.