Веравучэнне і культ хрысціянства

3. Веравучэнне і культ хрысціянства

Веравучэнне і культ хрысціянства ўяўляюць сабой арганічнае цэлае. Аднак веравучэнню, і гэтым хрысціянства адрозніваецца ад язычніцтва, належыць першынство. У язычніцтве галоўная ўвага надавалася метадам наладжвання ўзаемаадносін са звышнатуральным: ягонаму ўміласціўленню альбо падпарадкаванню сваім жаданням, гэта значыць, культу. Уяўленні аб звышнатуральным былі, як правіла, вельмі расплывістымі і, нават, супярэчлівымі. Хрысціянства ж робіць націск менавіта на веравучэнні і разглядае культавыя дзеянні як яго вынік.

Хрысціянскае веравучэнне лічыцца богаадкрытым, гэта значыць, яго палажэнні не з'яўляюцца вынікам інтэлектуальнай дзейнасці людзей, але дадзены Богам. Некаторыя з гэтых палажэнняў немагчыма зразумець рацыянальна, у іх трэба проста верыць.

Веравучэнне хрысціян мае дзве крыніцы: Свяшчэннае Пісанне (Біблія) і Свяшчэннае Паданне (рашэнні сабораў, творы царкоўных пісьменнікаў, традыцыі богаслужэбнай практыкі і г.д.).

У цэнтры хрысціянскага веравучэння знаходзіцца зафіксаваная ў евангеллях добрая вестка аб тым, што Бог так палюбіў людзей, што паслаў ім свайго Сына, які ўзяў на сябе іх грахі , прыняў пакутнцкую смерць і тым самым выратаваў людзей. Хрысціянамі рабіліся тыя з яўрэяў, а потым прадстаўнікоў іншых народаў Рымскай імперыі, хто прыняў гэтую добрую вестку. У сваю чаргу, асноўнай запаведзю хрысціянства з'яўляецца любоў да Бога і да людзей: "Ісус сказаў...: "палюбі Госпада Бога твайго ўсім сэрцам тваім, і ўсёй душою тваёй, і ўсім разуменнем тваім"; гэта ёсць першая і найбольшая запаведзь. Другая ж падобная ёй: "палюбі блізкага твайго як самога сябе". На гэтых дзвюх запаведзях грунтуюцца закон і прарокі" (Мв. 22, 37-40).

Веравучэнне хрыспіянства складаецца з дагматаў – палажэнняў, якія лічацца богаадкрытымі і таму абсалютнымі ісцінамі. Аснову хрысціянскага веравучэння складае Сімвал веры. Узнік ён з практыкі хрышчэння. Спачатку хрысціянства прымалі ў асноўным дарослыя людзі, і перад тым, як іх хрысціць, ім задавалі пытанні, каб высветліць, у што яны вераць і ці ведаюць яны палажэнні хрысціянскага веравучэння. Самі гэтыя палажэнні, наконт якіх пыталіся, былі ўзятыя з пасланняў апосталаў, таму першапачатковы Сімвал веры называўся Апостальскім. Ягоны тэкст у розных хрысціянскіх суполках меў нязначныя адрозненні. У пачатку ІV ст. з-за распаўсюджвання ераcяў (адcтупленняў ад хрысціянскага веравучэнн) узнікла патрэба дакладна акрэсліць, у што верыць хрысціянская царква, і стварыць адзіны Сімвал. Гэта было зроблена на двух першых хрысціянскіх усяленскіх саборах (сходах): Нікейскім (325 г.) і Канстанцінопальскім (381г.), таму гэты Сімвал веры называецца Нікеа-Канстанцінопальскім. Складаецца ён з І2-ці палажэнняў":

1. "Веру ў адзінага Бога, Айца Усемагутнага, Стварыцеля неба і зямлі, усяго бачнага і нябачнага".

2. "I ў адзінага Госпада Ісуса Хрыста, Сына Божага Адзінароднага, Які ад Айца народжаны перад усімі вякамі: Святла ад Cвятла, Бога праўдзівага ад Бога праўдзівага, народжанага, а не створанага, адзінасутнага з Айцом, праз Якога ўсё стала быць".

3.”Ён дзеля нас, людзей. і дзеля нашага збаўлення, сышоў з неба, прыняў цела ад Духа Святога і Дзевы Марыі і стаўся чалавекам".

4. "Укрыжаваны за нас пры Понцкім Пілаце, цярпеў і быў пахаваны".

5. "I ўваскрос на трэці дзень, паводле Пісання".

6. "Узышоў на небе і сядзіць праваруч Айца".

7. ''І паўторна прыйдзе ў хвале судзіць жывых і памёрлых, і Яго валадарству не будзе канца".

8. "І ў Духа Святога, Госпада жыватворчага, які ад Айца паходзіць, Які з Айцом і Сынам супольна адбірае шанаванне і хвалу, Які гаварыў праз прарокаў".

9. "У адзіную Святую, Саборную і Апостальскую Царкву".

10. "Прызнаю адзінае хрышчэнне для адпушчэння грахоў".

11. "Чакаю ўваскрашэння памёрлых".

12. "I жыцця вечнага ў будучым свеце. Амэн".

Хрысціянскі культ, як і веравучэнне ствараўся на пранягу некалькіх стагоддзяў. Яго аснову складаюць сем галоўных абрадаў – таінстваў. Такую назву яны атрымалі таму, што маюць для веруючых таямнічы, сакральны сэнс, у іх "пад бачным выглядам праяўляецца нябачная сіла Божая". Усяго іх сем:

Хрышчэнне – з чалавека здымаецца першародны грэх і ён далучаецца да хрысціянскай царквы. Абрад адбываецца ў выглядзе амавення і робіцца свяшчэннікам. Як правіла, хрысцяць дзяцей, тройчы акунаючы іх у ваду. 3 хрышчэннем дзіцяці таксама звязана наданне яму імя. Раней гэта было імя святога, якому прысвячаўся дзень, у які дзіця нарадзілася, зараз бацькі самі выбіраюць імя. Калі хрысціцца дарослы, дык з яго здымаецца не толькі першародны грэх, але і ўсе астатнія. Дарослых не акунаецць у ваду, а толькі абліваюць ім галаву.

Мірапамазанне – на чалавека спускаецца Дух Святы, каб дапамагчы захаваць душэўную чысціню ў хрышчэнні, узрастаць і ўзмацоўвацца ў жыцці духоўным.

Споведзь альбо пакаянне – ад імя Ісуса Хрыста свяшчэннік адпускае чалавеку грахі. Пад апошнімі разумеецца адступленне ад запаведзяў Бога. Трэба ўзгадаць свае грахі, адчуць за іх жаль, мець намер так больш не рабіць і сказаць аб сваіх грахах свяшчэнніку. Хрысціянская царква называе сем смяротных грахоў (лічьцца, што яны адразаюцъ чалавека ад Бога як крыніцы жыцця): ганарлівасць, сквапнасць, пралюбадзейства, зайздрасць, празмернасць у ежы і піцці, злоба, лянота. У раннім хрысціянстве пакаянне мела публічны характар. Чалавек казаў аб сваіх грахах усёй суполцы. 3 VІІ ст. пачынае пераважаць індывідуальная споведзь свяшчэнніку. Царква гарантуе тайну споведзі. Парушэнне апошняй з'яўляецца для свяшчэнніка цяжкім грахом.

Прычашчэнне альбо еўхарыстыя (удзячная ахвяра) – пад выглядам хлеба і віна веруючыя прымаюпь цела і кроў Ісуса Хрыста. Сэнс гэтага таінства ў далучэнні да выкупляльнай ахвяры Ісуса Хрыста. Згодна з Бібліяй, яно было ўстаноўлена самім Хрыстом на Тайнай Вячэры. Хрысціянская царква лічыць, што прычашчэнне мае вельмі вялікае значэнне для жыцця веруючых. Прычашчацца дарослы чалавек можа толькі пасля споведзі.

Сужэнства (вянчанне) – царкоўнае асвячэнне шлюбнага саюзу паміж мужчынам і жанчынай. Лічыцца, што іх аб'ядноўвае сам Бог, і таму разводы разглядаюцца царквой як вельмі непажаданыя: "што Бог злучыў, тое чалавек разлучыць не можа".

Алеяасвячэнне (намашчэнне хворых) – робіцца над хворымі з мэтай падтрымкі іх у веры, ачышчэння ад грахоў і аблягчэння пакут. У праваслаўнай царкве яно называецца таксама сабораваннем, бо яго павінен рабіць сабор з сямі свяшчэннікаў, але ў выпадку неабходнасці дазваляецца выконваць яго і аднаму свяшчэнніку, як, дарэчы, звычайна адбываецца. Таінства заключаецца ў тым, што свяшчэннік мажа лоб, шчокі, губы і грудзі хвораму асвечаным аліўкавым алеем з дабаўленнем некаторай колькасці чырвонага віна. Пры гэтым чытаюцца малітвы, у якіх свяшчэннік просіць Бога паслаць чалавеку выздараўленне.

Свяшчэнства – пасвячэнне ў свяшчэннікі. Сэнс яго ў тым, што чалавек атрымлівае дар духоўна кіравапь веруючымі, выконваць таінствы і богаслужэнні. Крыніцай гэтага дару лічыцца Ісус Хрыстос, які з'яўляецца Галавой хрысціянскай царквы і яе першасвятаром. Менавіта ён, згодна з Бібліяй, надзяліў дарам свяшчэннадзеяння апосталаў, і загадаў ім распаўсюджваць хрысціянства. Апосталы, ствараючы царкву, перадавалі свае паўнамоцтвы і дары духавенству, вылучыўшы ў ім тры ступені іерархіі, якія існуюць і зараз: епіскап, прэсвітэр і дыякан. Епіскап (грэч. episkopos --назіральнік, ахоўнік), згодна з веравучэннем хрысціянскай царквы, з'яўляецца непасрэдным пераемнікам апосталаў і валодае ўсёй паўнатой свяшчэнства. Ён лічыцца першым і галоўным здзяйсняльнікам богаслужэння, таму яно павінна адбывацца ў яго прысутнасці альбо з ягонага дабраславенства, інакш не прызнаецца сапраўдным. Толькі епіскап мае права пасвячаць у прэсвітэры і дыяканы. Епіскапы могупь займаць розныя месцы у царкоўнай іерархі: быць проста епіскапамі, архіепіскапамі, мітрапалітамі, экзархамі, кардыналамі, патрыярхамі, папамі, але ўсе яны роўныя ў сваім свяшчэнстве. Прэсвітэр (грэч. presbyteros – старэйшына) з'яўляецца свяшчэннаслужыцелем сярэдняй ступені іерархіі. Яго звычайна называюць свяшчэннікам. Прэсвітэр залежыць ад епіскапа, падпарадкоўваецца яму і ад яго атрымлівае права выконваць царкоўныя службы і таінствы, апроч тых, якія можа выконваць толькі епіскап. Зараз ад прэсвітэраў патрабуецца мець адпаведную адукацыю. Як правіла, перад тым, як зрабіцца прэсвітэрам чалавек павінен скончыць семінарыю. Дыякан (грэч. diakonos – служка) --свяшчэннаслужыцель ніжэйшай ступені царкоўнай іерархіі. Спачатку дыяканы адказвалі за арганізацыйна-гаспадарчую дзейнасць хрысціянскіх суполак. Дыякан не можа самастойна выконваць таінствы і богаслужэнні, а толькі дапамагае ў гэтым епіскапу і прэсвітэру.

Таінства свяшчэнства адбываецца на падставе абраду рукапалажэння альбо хіратоніі (грэч.cheirotonia – дзеянне моцай рук), у працэcе якога адбываецца ўскладанне рук на галаву чалавека, якога пасвячаюць. Лічыцца, што такім чынам яму перадаецца асаблівы дар Хрыста, неабходны для выканання далейшага служэння. У прэсвітэры і даяканы пасвячае епіскап, у епіскапы, як правіла, – сабор епіскапаў (не менш трох).

Трэба адзначыць, што ў праваслаўнай і каталіцкай царкве епіскапамі, прэсвітэрамі і дыяканамі могуць быць толькі мужчыны, у большасці пратэстанцкіх накірункаў – таксама і жанчыны.

Важнае месца ў хрысціянскім кульце займаюць малітвы – зряртанні веруючых да Бога з просьбамі, падзякамі альбо хваламі. Яны могуць быць мысленныя (так званая "ціхая малітва") альбо вусныя. Апошнія бываюць агульнымі (калі моляцца некалькі чалавек) і індывідуальнымі. Агульныя малітвы звычайна кажуцца веруючымі ў час набажэнства ў храме, індывідуальныя – дома. У хрысціянстве ёсць зацверджаныя тэксты малітваў, асноўнай іх крыніцай з'яўляецца Псалтыр і евангеллі. Галоўная хрысціянская малітва – "Ойча наш". Згодна з Бібліяй, яна была дадзена Хрыстом, таму яе называюць "Малітвай Гасподняй". Чалавек можа звяртацца да Бога і сваімі словамі, асабліва ў індывідуальнай малітве.

Хрысціянскае набажэнства ўяўляе сабой сукупнаспь урачыстых культавых абрадаў і дзеянняў (малітваў, паклонаў, запальванняў свечак, спеваў і інш.), мэтай якіх з'яўляюцца зносіны з Богам. Выконваецца набажэнства свяшчэннаслужыпелямі пры актыўным удзеле веруючых галоўным чынам у храме.

У праваслаўным і каталіцкім кульце ёсць таксама шанаванне крыжа і ікон. Крыж з'яўляецца сімвалам хрысціянскай веры. Ён стаіць на дахах храмаў, яго носяць на целе веруючыя, ён з'яўляецца часткай адзення свяшчэннаслужыцеляў. Крыж быў прыняты хрысціянскай царквой як сімвал выратавання – менавіта на крыжы, згодна з Бібліяй, прыняў пакутніцкую смерць за грахі людзей Ісус Хрыстос. Ікона (грэч. eikon – выява, вобраз) – гэта жывапісная альбо (радзей) рэльефная выява Троіцы, Ісуса Хрыста, Божай Маці, апосталаў, святых. Трэба падкрэсліць, што іконы маюць у хрысціянстве выключна знакавы характар – моляцца не дошкам, на якіх намаляваны Бог, а самому Богу, іконы служаць для нагадвання веруючым Ягонага аблічча. Некаторыя іконы называюцца цудатворнымі і асабліва шануюцца, бо лічыцца, што праз іх праявілася сіла божая. Гэта, напрыклад, іконы Маці Божай Вострабрамскай, Казанскай Божай Маці.

Важнае месца ў хрысціянскім кульце займаюць святы, якія прысвечаны найбольш значным з пункту погляду царквы падзеям. Самае вялікае свята – гэта Пасха, у гонар уваскрасення Ісуса Хрыста. Далей ідзе Раство Хрыстова, Раство Багародзіцы, Тройца альбо Пяцідзесятніца і іншыя. Святы падзяляюцца на нерухомыя, якія святкуюцца ў адны і тыя ж чыслы месяца і рухомыя, якія перамяшчаюцца па календару ў зялежнасці ад дня святкавання Пасхі.

У каталіцкім і праваслаўным кульце ёсць таксама пасты – перыяды, калі абмежавана ўжыванне ежы з мэтай цялеснага і духоўнага ачышчэння веруючых. Самы вялікі пост – перад Пасхай, ён цягнецца ў праваслаўі 7 тыдняў, у каталіцтве – 40 дзён.