2.2 Законы аб мовах у постсавецкіх краінах
3 распадам СССР і з'яўленнем суверэнных дзяржаў на месцы былых саюзных рэспублік перад кожнай з іх праблемы моўнай палітыкі паўсталі ва ўсёй сваёй складанасці, бо к гэтаму часу ў кожнай з іх руская мова як афіцыйная паспела выцесніць нацыянальныя мовы з важнейшых сацыяльных сфер моўных зносін, без якіх яны былі асуджаны на адміранне.
У кожнай з новых суверэнных дзяржаў сітуацыя аказалася зусім рознай, таму і падыходы да вырашэння моўнага пытання неідэнтычныя. Так, у Прыбалтыйскіх краінах, дзе нацыянальныя мовы захавалі моцныя пазіцыі ў бытавой сферы, арыентацыя на нацыянальнае аднамоўе ва ўсіх астатніх сферах фактычна не выклікае пярэчанняў з боку карэннага насельніцтва. У іх моўная палітыка зводзіцца да ўрэгулявання пытання з так званым рускамоўным насельніцтвам, што і выклікае пэўную сацыяльную напружанасць[37].
Як i ý Законе аб мовах Рэспублiкi Беларусь Расiйская Федэрацыя на тэрыторыi ýсей дзяржавы садзейнiчае развiццю нацыянальных моý. Закон тычыýся ýсiх моý народаý Расiйскай Федэрацыi. Ен быý прынят 25 кастрычнiка 1991 года пад нумаром 1807-1.
Закон гэтай дзяржавы накiраван на стварэнне ýмоý для захавання i раýнапраýнага i самабытнага развiцця моý народаý Расiйскай Федэрацыi.
У Расiйскай Федэрацыi немагчымы прапаганда варожасцi i адказу ад iншых моý. Адпаведныя тэзiсы мы бачым i ý артыкулах 2, 3, 5, 6 «У Законе аб мовах» у Рэспублiцы Беларусь.
Раýнапраýе моý народаý Рассiйскай Федэрацыi - захаванне i ýсебаковае развiцце мовы, свабоду выбару i карыстання мовай[38].
Расiйская Федэрацыя гарантуе кожнаму права на карыстанне роднай мовай, выхавання, адукацыi i творчасцi незалежна ад яго паходжання. Аналагiчныя артыкулы iснуюць i ý беларускiм заканадаýстве (арт. 21, 22, 23, 26).
Па артыкулу 3 аб Прававым становiшчы моý у расiйским заканадаýстве дзяржавы могуць прымаць законы i iншыя нарматыýныя акты об ахове праý грамадзян на вольны выбар мовы камунiкацыi. Аналагiчныя артыкулы мы знаходзiм i ý Беларусi (арт. 7, 10, 19).
У артыкуле 5 аб гарантыi праý грамадзян Расiйскай Федэрацыi не залежна ад ведання мовы, дзе правы такiх грамадзян не абмежаваны. Як гаварылася вышэй аналагiчныя артыкулы такiя, як артыкул 13, якi тычыýся сферы абслугоýвання, артыкул 19, якi тычыýся юрыспрундэнцыi, артыкул 26, якi тычыýся сферы культуры i iнш. iснуюць i ý «Законе аб мовах» Рэспублiкi Беларусь.
Артыкул 6 Закона Расiйскай Федэрацыi мае аналагiчную афарбоýку артыкула 34 «Закона…» Беларусi, якi тычыýся грамадзян, якiя пражываюць за межамi рэспублiкi. У тым i ý другiм заканадаýстве гаворыцца аб садзеяннi вывучэнню i развiццю роднай мовы на тэрыторыi iншай дзяржавы вышэй названых асоб[39].
Што тычыцца сродкаý масавай iнфармацыi, то больш менш аднолькавы змест мы знаходзiм у артыкуле 7 расiйскага «Закону…» i ý артыкуле 27 беларускага «Закону…».
У сферы адукацыi i выхавання агульнае есць у тым, што грамадзяне маюць права на атрыманне агульнай адукацыi на роднай мове, а таксама на выбар мовы вывучання ý межах магчымасцей, прадста ý леных сiстэмай адукацыi (артыкул 9 расiйскага i артыкул 21 беларускага «Закону…».
Што тычыцца мовы з’езда ý i форумаý, то выключэннi таксама iснуюць як у расiйскiм, так i беларускiм заканадаýстве. На гэтых пасяджэннях прадстаýнiкi iншых рэспублiк, якiя не ведаюць мовы на якой адбываецца гэтае пасяджэнне маюць права выступаць на роднай мове цi карыстацца перакладам (па артыкулу 11 беларускага i артыкулу 11 расiйскага «Закону…»). Адпаведныя палажэннi тычацца моý сродкаý масавай iнфармацыi (артыкулы 20 i 27 рускага i беларускага «Законау…» адпаведна).
Як мы бачым, «Закон аб мовах» ва ýсiх дзяржавах мае аднолькавае ý тым, што не абмяжоýваюцца правы нацыянальных меншасцяý, даецца магчымасць развiцця i iншых моý i культур на тэрыторыi вышейдадзеных дзяржаý. Але ж асноýны акцэнт робiцца на тое, што дзяржаýная мова застаецца галоýнай ва ýсiх сферах грамадства.
2.3 Дзейнасць і змяненні ў законе аб мовах РБ
Закон быý дасканала прадуманы. Без поспеху на працягу 10 год, беларуская мова павiнна была ýвайсцi ва ýсе сферы грамадскага жыцця рэспублiкi. Так у артыкуле I, дзе гаворыцца аб мэтах заканадаýства па пытаннях мовы: “Заканадаýства Беларускай ССР аб мовах мае на мэце ýрэгуляваць грамадскiя адносiны ý галiне развiцця i ýжывання беларускай, рускай i iншых моý, якiмi карыстаецца насельнiцтва рэспублiкi ý дзяржаýным, сацыяльна-эканамiчным i культурным жыццi, ахову канстытуцыйных правоý грамадзян у гэтай сферы, выхаванне паважлiвых адносiн да нацыянальнай годнасцi чалавека, яго культуры i мовы, далейшае ýмацаванне дружбы i супрацоýнiцтва народаý ”[40].
Закон павiнен быý кансалiдаваць беларускую нацыю, зрабíць мову, што дала назву рэспублiцы, роýнай сярод моý свету.
Вярхоýным Саветам была прадугледжана памяркоýнае, як ужо азначалася на працягу 10 год) увядзенне ý дзеянне Закона аб мовах.
Трэба адзначыць што напачатку выкананне “Закона…” iшло ý цэлым няблага: у многiх школах пачалi адкрывацца беларускамоýныя класы, у гарадах пачалi адкрывацца дашкольныя дзiцячыя ýстановы з беларускай мовай навучання, у ВНУ (асаблiва педагагiчных) пачалi выкладаць многiя прадметы па-беларуску, многiя дзiцячыя сады сталi беларускамоýнымi. Адным з першых стала працаваць на беларускай мове Мiнiстэрства культуры рэспублiкi. З 1 чэрвеня 1992 г. на дзяржаýнай мове працавала Акадэмiя навук[41].
Аднак рэалiзацыя яго, закранаýшага iнтарэсы мiлiёнаý людзей, прыняла характар паспяховасцi, жоскага даýлення. Пры адсутнасцi дастатковай кадравай падрыхтоýкi, адпаведнай базы, без улiку памярканняý людзей колькасць першых класаý з беларускай мовай навучання павялiчылась з 20% у 1989 годзе да 75% у 1994 годзе. Кампанíя “беларусiзацыi” набыла палiтычны характар, выклiкала шэраг незадаволенняý бацькоý навучэнцаý.
У гэтых абставiнах прэзiдэнт Рэспублiкi Беларусь перанёс пытанне аб мовах на рэферээндум, якí адбыýся у 1994 годзе. У ходзе яго пытанне: «Цi згодны Вы з наданнем рускай мове роýнага статусу з беларускай?» 83,3% удзельнiкаý галасавання адказала «да» (а гэта 50% лiц ад усiх удзельнiкаý галасавання). I толькi 12,7% - «супраць».[42]
Рэферэндум паказаý, што такiя паняццi, як нацыянальная самасвядомасць, нацыянальнае адраджэнне выхоýваюцца з дзяцiнства, а не разавымi дэкларацыямi i прыказамi.
I тым не менш дзяржава падтрымала адраджэнне беларускай мовы i культуры, праводзячы наступныя мерапрыемствы:
- працягвала падрыхтоýку кадраý настаýнiкаý беларускай мовы i лiтаратуры, беларускай гiсторыi i культуры па iншым дысцыплiнам, якiя пачалi выкладаць на беларускай мове;
- пачалася актыýная распрацоýка i выпуск падручнiкаý i вучэбных дапаможнiкаý, слоýнiкаý i iншай навучальнай лiтаратуры на беларускай мове па школьных дысцыплiнах i дысцыплiнах ВНУ;
- з улiкам поглядаý бацькоý i навучэнцаý падтрымлiваюць i павялiчваюць колькасць груп у дзiцячых садах, класаý у школах, ствараюць групы ý тэхнiкумах i вузах з беларускай мовай навучання;
- па меры падрыхто ýкi кадраý пашыраюць сферу прымянення беларускай мовы ý працы дзяржаýных органаý, асаблiва ý сферы адукацыi i культуры;
- зрабiлi правiлам, каб працоýнiкi названых органаý ведалi i ýжывалi ý сваёй дзейнасцi i беларускую i рускую мовы;
- для ýзвышэння прэстыжу беларускай мовы, беларускай культуры сярод насельнiцтва рэспублiкi, асаблiва сярод школьнiкаý i студэнцтва, шмат павiнны зрабiць беларускiя пiсьменнiкi, дзеячы культуры, вучоныя-фiлолагi, выкладчыкi ВНУ i школ, працоýнiкi радыё i тэлебачання.
Але нягледзячы на гэта чыноýнiкi розных рангаý, у тым лiку i на ýзроýнi адукацыi, усе гэта перанеслi на свой лад: беларускiя школы i беларускiя класы лiквiдуюцца, перавод справаводства на беларускую мову ý большасцi ýстаноý запыняецца, дзiцячыя сады зноý практычна сталi рускамоýнымi i раённыя газеты друкуюцца фактычна толькi на рускай мове.
Многiя артыкулы такiя як 11, 27, 28, 29, 31, 32, 4, 7, 12, 8, 10, 13, 14, 23 былi iгнараваны многiмi адказнымi работнiкамi дзяржаýных i недзяржаýных структур[43].
Такiм чынам перспектывы развiцця беларускай мовы ý рэспублiцы даволi змрочныя. У нашай рэспублiцы вельмi складаная моýная сiтуацыя, i яна вымагае вялiкiх мер i работы. У газеце «Правда» за 4 жнiуня 1988 года пiсалася: «Сама пастаноýка пытання – вывучаць цi не вывучаць родную мову – амаральная, а ва ýмовах Украiны i Беларусi яна пярэчыць духу агульнага паходжання i непахiснай дружбы тых братнiх народаý – рускага, украiнскага i беларускага, якiя развiвалiся з аднаго гiстарычнага кораня, i што ý сiтуацыi, якая склалася, абарону мовы павiнна ýзяць на сябе дзяржава»[44].
Глава 3. Сучасная этнамоўная сітуацыя ў Беларусі
0 комментариев