ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ

6 ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ

Қазіргі таңда, экологиялық талдау жүйелері Қазақстанда өндірістің құлдырауы мен қоршаған ортаны қорғау шараларының ұйымдастырылуына қарамастан, ондағы экологиялық жағдайдың әлі де төмен деңгейде екенін көрсетеді. Табиғаттың күллі құрам бөлшектері қоршаған ортаны құрайды, ал қоршаған орта түсінігіне табиғат ресурстары мен табиғаттың өзі кіреді.

2007 жылғы 9 қаңтарында қабылданған экологиялық кодекс пен 2003 жылдың 3 желтоқсанында бекітілген 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздік концепциясы қоршаған орта мәселесін шешуде маңызды рөл атқарады. Концепцияның міндеттерін орындау барысында қоршаған ортаның ластану деңгейі төмендеп, қазіргі кездегі шарттарға сәйкес экологиялық қауіпсіздік мәселесі өз шешімін таппақ.

Ауылшаруашылық бағытындағы жерлерді белгілеу мен пайдалануына қойылатын экологиялық талаптар.

- Ауылшаруашылық бағытындағы жерлерді белгілеу мен пайдалану барысында экологиялық қауіпсіздік пен ауылшаруашылық алқаптарының сапалы күйі қамтамасыз етілуі тиіс.

- Ауылшаруашылық бағытындағы жерлерді белгілеу жүйесі химиялық ластану мен физикалық дегратация себептеріне туындайтын экологиялық тұрақсыздық көрсеткіштерінің дәрежесі арқылы айғақталады.

- Топырақтың химиялық ластану деңгейі қоршаған ортаны қорғау туралы мемлекеттік органдарының бекітілулері мен қоғамның санитарлық-эпидимиологиялық қауіпсіздік жағдайын әлеуеттендіретін ережелерге сәйкес, ең шекті мөлшер концентрациялары арқылы анықталады.

- Жерлерді айтарлықтай құнды жүйеден құндылығы біршама төмен жүйелерге көшіруден туындайтын экологиялық критерийлер бағасы, консервация, сондай –ақ Қазақстан Республикасының жоғары билігінде қабылданған қауіпті экологиялық жағдайларды алдын алу.

Экологиялық қауіпсіздік пен қалыпты жағдайынан аутқыған экожүйелерді қайта қалыпқа келтіру, мемлекеттік реттеу және бақылауға жауапты қоршаған ортаны қорғау заңдарынан ауытқуды қадағалау, табиғатқа кері әсерін тигізетін әрекеттерді таңып, оларға қарсы шаралар кешенін ұйымдастыру.

Мемлекеттің экологиялық қауіпсіз дамуын жүзеге асыратын негізгі қағидалар: Мемлекеттің тұрақты дамуы үшін табиғи ресурстарды қолдануда ең шекті мөлшерлерін анықтайтын және қоршаған ортаның сапасына баланстық басқаруын қамтамасыз ететін ғылымға негізделген шектеулерге, шаруашылық немесе басқа да іс жүргізу барысындағы қолданылатын әдістемелер мен ережелер кешеніне экожүйелік көззқарас қалыптастыру.

Қоғам өміріндегі маңызды болып табылатын табиғат жүйелерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін келесі мәселелерге көңіл бөлу қажет:

- Климаттың өзгеруі мен жер қабатындағы озон қабатының бұзылуына әкелетін антропогендік әсерлерді тежеу;

- Топырақтардың шөлдену мен дегратация үрдістерін тоқтату және табиғаттың биокөптүрлілігін сақтау;

- Экологиялық жағдайы қауіпті аймақтар мен космостық полигон және сынау кешендерінің реабилитациясы;

- Каспий теңізі шелфінің ластануын ескерту;

- Су ресурстарының тозуы мен ластануын ескерту;

- Табиғи ластанулар мен ауа бассейнінің ластанулары, радиоактивтік, бактериологиялық және химиялық, оның ішінде транспорттық ластануларды жою және алдын алу;

- Тұрмыстық және өндірістік қалдықтарының жиналу мөлшерлерін қысқарту;

- Табиғи және техногендік бағыттағы кенеттік жағдайларды ескерту;

Берілген мәселелер келесі жолдар арқылы өз шешімін таппақ:

- Қазақстан Республикасының заңнамасындағы табиғат қолданудың экономикалық механизмдері, мемлекеттік экологиялық бақылау мен мониторингтің нақтылануы және жүйеленуі;

- Экологиялық экспертиза мен табиғатты қолдану жүйесінің қалыпты дағдылануы;

- Қоршаған ортаны қорғау саласындағы ғылыми-зерттеу жұмыстарының, экологиялық білім мен статистиканың дамуы;

- Халықаралық қатынастар жүйесінің нығайуы.

Топырақтағы кез келген зиянды қосылыстар ерте ме, кеш пе, бәрі бір адам ағзасына өтетіндіктен, қоршаған ортаны қорғау жүйесіндегі топырақты ластанудан қорғау шаралары маңызды орын алады. Зерттеулердің нәтижелері бойынша, жыл сайын биосфераға 20-30 млрд. т шамасында қатты қалдықтар, оның 50-60% органикалық қосылыстар, және 1млрд. т. шамасында газ немесе аэрозоль күйіндегі қышқылдық агенттер шығарылады. Тағы бір ескертетін жәйт, пестицидтер тек аурулар, зиянкестер және арамшөптерге ғана зиянды болып қоймай, адам мен жануарлар әлеміне және энтомофагтарға да көп залал тигізетінін естен шығармағаны жөн. Себебі, олардың кейбіреулері жеңіл жалынданып, көбісі тұрақты қосылыстар түрінде тірі ағза ішінде және сыртқы ортада жинақталады. Қазіргі кезде бүкіл ауылшаруашылық алқаптарындағы экологиялық жағдайға қатаң бақылау жүргізіледі, атап айтқанда: республика төңірегінде қолдануға рұқсат етілген барлық пестицидтерге шекті мөлшерлі концентрациялар белгіленген; пестицидтердің атмосфераға, суға және топыраққа түсуі белгіленген мөлшерлемелерден аспауы тиіс; ауылшаруашылық егістіктерін және топырақты пестицидтермен өңдеуде белгіленген қатаң қауіпсіздік шараларын ескеру қажет.

«Қазақстан Республикасы аумағында 2003-2012 жылдары қолданылуға рұқсат етілген пестицидтер тізіміне» сәйкес олардың құрамындағы уытты заттардың мөлшері ауада, суда, топырақта, азық-түлік тағамдарында және мал азығы құрамында белгіленген гигиеналық талаптарға сай келуі тиіс.

ҚОРЫТЫНДЫ

Қиярдың дұрыс күтімі топырағын қопсыту, арамшөптерін жұлу, жаңа өскен сабақтарын қыстыру және дұрыс суаруда. Ең алғаш топырақ қопсыту жұмыстарын топырақ бетінен сабақтары шыққан соң істей беруге болады. Кейіннен мұны әр 10 күн сайын қайталап тұрады. Қопсыту жұмыстарымен бірге арамшөптерін жұлған абзал. Бірақ тамыр сабағына абай болу керек. Қиярды бірқалыпты, мол суарады. Судың жетіспеушілігі қиярдың тез өсуіне кедергі болады. Қиярды кешке қарай, күн бойы күн астында тұрған сумен суғарған жөн. Бұл қиярдың тамырларының суып кетуіне жол бермейді. Жеміс піскен кезде әрбір 2 апта сайын минералды тыңайтқыштармен тыңайту керек.

Қияр сорттарының «Миринда, Атланта және Астирикс» өнімділігін анықтау барысында Миринда сорты- 107,5, Атланта мен Астирикс сорттары- 85,5 ц/га өнім берді.Ауруларға төзімділігі және де жоғары өнімділігі жағынан Маринда сорты алға тартты. Өз ойым алдағы жылдары осы Миринда сортын егуге кеңес беремін.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1 «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты // Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. – 2012, 14-желтоқсан.

2 2013 жылғы 18 ақпанда №151 жарлығына сәйкес ҚР Үкіметі бекіткен Қазақстан Республикасында агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі 2013-2020 жылдарға арналған "Агробизнес-2020" бағдарламасы.

3 Өтешқалиев. А.Ө. Көкөніс өсіру технологиясы. Алматы: Білім, 2008

4 Портянкин А.Е., Шамшина А.В. Секреты выращивания огурца. - М.: ЗАО «Фитон+», 2011.- 5 бет.

5 Портянкин А.Е., Шамшина А.В. Огурец: от посева до урожая. - М.: ЗАО «Фитон+», 2010. - 16 бет.

6 Бричук Д.Н. Огуречная история // Флора. – 1997. - №5. - 38-41бет.

7 Лебедева А.Т. Огурцы. Советы профессионалов. - М.: ЗАО «Фитон+», 2008. - 11 бет.

8 Портянкин А.Е., Шамшина А.В. Огурец: от посева до урожая. - М.: ЗАО «Фитон+», 2010. - 24 бет.

9 Налобова В. Л. Селекция и семеноводство огурца открытого грунта. - Минск: Беларус. наука, 2012. - 8 бет.

10 Российский огурец – сегодня // www. http://greenhouses.ru/cucumber

11 Власюк Г.А. Технология выращивания огурца для уборки корнишона. - Украина, 2012. - №3. - 22 бет.

12 https://kk.wikipedia.org/wik/

13 Өтешқалиев. А.Ө. Көкөніс өсіру технологиясы. Алматы: Білім, 2008. 46-49 бет.

14 Өтешқалиев. А.Ө. Көкөніс өсіру технологиясы. Алматы: Білім, 2008 50-51 бет.

15 Портянкин А.Е., Шамшина А.В. Огурец: от посева до урожая. - М.: ЗАО «Фитон+», 2010. 256-257 беттер.

16 Борисов А.В. Огурец и температура // Картофель и овощи. - 1998. - №2. 37-38 беттер.

17 https://kk.wikipedia.org/wiki

18 Жаршы журналы. 2012 жыл

19 Жаршы журналы. 2014 жыл

20 Өтешқалиев. А.Ө. Көкөніс өсіру технологиясы. Алматы: Білім, 2008 51 бет.

21 Володина Т.И. Влияние азотного питания на качество огурца в защищенном грунте. - Целиноград: ЦНТИ, 1990.

22 Примак А.П., Роаиди С.И., Набатова Т.А. Медленное действие удобрения на культуре огурца в теплице // Сб. ВСХИЗО - агропром. комплексу. - М., 1995.

23 Бурибаева Л.А., Айтбаева Б.У., Тойлыбаева Н.Н. Продуктивность овощных севооборотов в зависимости от системы их удобрения в условиях юго-востока Казахстана / Сб. науч. трудов по итогам завершенных научно-исследовательских работ по картофелеводству, овощеводству и бахчеводству, проведенных в 2012-2014 гг. - Алматы, 2015.

24 Өтешқалиев. А.Ө. Көкөніс өсіру технологиясы. Алматы: Білім, 2008 51-52 бет.

25 Мухин В.Д. Справочник овощевода любителя Текст. - М.: Московская правда, 1991.

26 Ищенко Л.С. Влияние возраста и срока посадки рассады на урожай огурцов под пленочными укрытиями // Труды УзНИИОЕКиК. - Ташкент, 1980. – Вып. XI.

27 Джумаклычев Д.Б. Подбор сортов, сроков посева и посадки, схемы размещения растений огурца при выращивании под пленкой с обогревом почвы в низовьях Амударьи: автореф. ... канд.сельхоз.наук. - Ташкент, 1984.

28 Епифанцев В.В. Влияние сроков посева и минеральных удобрений на урожайность огурца в условиях Приамурья // Пути воспроизводства плодородия почв и повышения урожайности селькохозяйственных культур в Приамурье: сб. науч. тр. ДальГАУ. - Благовещенск, 1999.

29 Димитров П., Каназирска В. Определение оптимальной густоты посадки для различных сортов огурца, проводимого в январе в стальных остекленных теплицах // Раст. науки. - 1995.

30 Өтешқалиев. А.Ө. Көкөніс өсіру технологиясы. Алматы: Білім, 2008. 52 бет.

31 Щепетков. Н. Г, Ысқақов. М. Ә. Жеміс- көкөніс шаруашылығы. Алматы, 2011

32 Фёдоров А.Л., Тутова Т.Л. Влияние вида подвоя на рост, развитие и урожайность огурца // Устойчивому развитию АПК - научное обоснование: Материалы республиканской науч.-практ.конф. -Ижевск, 2004.191-196 беттер.

33 Фёдоров А.В., Тутова Т.Н., Бухарина Т.Н. Совершенствование технологии возделывания огурца в УР // Эффективность адаптивных технологий: Материалы науч.-произв, конф. – Ижевск, 2003. 174-181 беттер.

34 Брызгалов В.А. Особенности выращивания огурца, томата в зимних блочных теплицах в условиях 7 световой зоны // Справочник по овощеводству. - Колос, 1982. 300-304 беттер.

35 Бровко Г.А. Агробиологическое обоснование ресурсосберегающей технологии выращивания огурца и томата в зимних теплицах Дальнего Востока: дис. ... док. сельхоз. наук: 06.01.06. – М., 2006. 143-165 беттер.

36 Щепетков. Н. Г, Ысқақов. М. Ә. Жеміс- көкөніс шаруашылығы. Алматы, 2011. 379-381 беттер.

37 Лихацкий В., Тернавский А. Особенности технологии выращивания огурцов на шпалере / Овощеводство и тепличное хозяйство. - 2008. 13-14 бет.

38 Кравцова Г.М., Королев В.В. Применение капельного полива в открытых грунтов // Гавриш, 2000. 10-11 беттер.

39 Тон Ван Гостель. Выращивание огурцов на высокой шпалере. 1997. 30-31 бет.

40 Өтешқалиев. А.Ө. Көкөніс өсіру технологиясы. Алматы: Білім, 2008 54 бет.

41 Щепетков. Н. Г, Ысқақов. М. Ә. Жеміс- көкөніс шаруашылығы. Алматы, 2011. 381-383 беттер.

42 Щепетков. Н. Г, Ысқақов. М. Ә. Жеміс- көкөніс шаруашылығы. Алматы, 2011. 376-379беттер.

43 Өтешқалиев. А.Ө. Көкөніс өсіру технологиясы. Алматы: Білім, 2008 56-60 беттер.

44 Щепетков. Н. Г, Ысқақов. М. Ә. Жеміс- көкөніс шаруашылығы. Алматы, 2011. 395-396 беттер.

45 Щепетков. Н. Г, Ысқақов. М. Ә. Жеміс- көкөніс шаруашылығы. Алматы, 2011. 379бет.

48 Щепетков. Н. Г, Ысқақов. М. Ә. Жеміс- көкөніс шаруашылығы. Алматы, 2011. 377 бет.

49 https://ru.wikipedia.org/wiki