Қазақстан тарихы

Қызылорда медицина колледжі

«Бекітемін»

Әдістемелік кеңес төрайымы

__________ Н.Д.Әкімниязова

«_____» ____________ 2012ж.

Лекция жинағы

Пән: «Қазақстан тарихы»

Мамандығы: 0305000 (лабораториялық диагностика)

Біліктілігі: 035013 (медециналық лаборант)

(2010 жылдың МЖМБС –на сәйкес, типтік оқу бағдарламасы негізінде құрастырылды)

Қызылорда 2012

Оқытушы Г.К. Ибраева

тарапынан дайындалған

Қазақстан тарихы пәнінің

жетекші оқытушылары:

Шарапатов.А.Ш.

Э.С.Нұрпейісова

ЦӘК төрағасы

А.Ш.Шарапатов Әдістемелік кабинет

тарапынан сын-пікірден өтті тарапынан мақұлданды

«_____» ____________ 2012ж «____» ________ 2012ж

Қазақстан тарихы курсының пәні, мақсаты мен міндеттері.

1. Қазақстан тарихы курсының пәні, мақсаты мен міндеттері.

2. «Қазақстан тарихы» пәнін қазіргі тұрғыда түсіндіру.

3.Қазақстан тарихының түйінді мәселелерін ашып көрсету.

4. Отан тарихының түйінді мәселелерін ашып көрсету.

Тарих ғылымының адамзат және коғам өміріндегі мәні мен манызы ерекше және ол ежелгі ғылымдардын бірі болып табылады. Әрбір ұрпактың өткен тарихты оқып үйренуі, одан тағылым алуға деген талпынысы барлык ұлттар мен халыктар үшін занды кұбылыс. Әрбір азамат өз елінің өткені мен тарихын білуге, Отан тарихынын тәжірибесі мен кұндылыктарын келесі ұрпакка үйретуге міндетті. Тарих барлық ғылымдардың атасы деп бекер айтылмаса керек. Қазак елінің ежелгі дәуірден казіргі күнге дейінгі тарихы әлемдік тарихтың кұрамдас және маңызды ажырамас бөлігі болып табылады.

Қазақ халкы казіргі мекеніне басқа жактан ауып немесе баскыншылық жолмен келген жок. Олар ғасырлар бойы осы аймакта мекендеген тайпалар мен халыктардан калыптасты және Қазақ халқының қалыптасу тарихы мейлінше терең және күрделі. Оның тарихы ХІУ-ХУІ ғасырлармен ғана шектелмейді, бұл мәселенің түп тамырын Кдзакстан аумағын мекендеген алғашкы тайпалардан іздеу керек. Қазак халқынын арғы ата тектері тарихта өртүрлі этнонимде белгілі, олар Еуразияның қатаң табиғат жағдайында тіршілік етіп, өркилы тарихи окиғаларды бастан кеше отырып, ішкі алау-ыздық пен ауыртпалыкты жеңе білді, өздерінін бостандығы мен тәуелсіздігін сырткы жаулардан жанкиярлыкпен корғады.

Отандык тарихты сын көзімен караған тарихшы-ғалымдардың бір тобы «көшпенділер мәдениеті өзінің 3 мың жылдык тарихында Жерорта теңізі мен Қиыр Шығыс елдеріне карағанда творчестволық эволюцияны бастан өткізді», — деп санайды. Еуразияның кең байтак кеңістігіндегі кошпенділер еркениеті біздің жыл санауымызға дейінгі XI ғасырдан бастап, біздің заманымыздың XVIII ғасырына дейін емір сүрді және осыншалыкты үзақ уакыт пен бірегейлік және біртұтастык кадір-қасиеттерін сақгаған дала өркениеті 7 мың шақырым аралықты қамтыды. Қазіргі моңғол жерінен Донға дейін созылған географиялық аймақта этномәдени тұрмыстык өркениет қалыптасты, әлемдік дамуға едәуір үлес косты. Қазірге дейін жеткен зороастризмді (тәңірлік дүниетаным) таратты, металл қорытудын көне ордасы бодды, төл жазуын, күнтізбесін ойлап тапты.

Қытай, Иран, Грек-Рим, Византия өркениеттерімен тоғыскан түркілер жаңа мәде-ниет типін калыптастырды. Егер бірінші түркі қағанатында соғды тілі үстемдік етсе, екінші түркі кағанатында руналык жазу тарады. Аталған аймақган VII—ХШ ғасырларда жазылған 200-ден астам тас ескерткіштер табылды. Б.з.д. V ғасырға жататын Есік қорғанынан табылған жазулар дала өркениетінің жазуын одан әрі де алыстата түседі.

Коп уақытқа дейін көшпенділерді ез бетімен дами алмайтын, жасампаздык касиеттен мүлдем ада, кырып-жойғыш, бүлдіруші күш ретінде көрсету басым болып келді. Бұл пікір кешпелілер мен отырыкшылардың өмірлік рухани мүдделерінің ешкашан бітіспейтін, ежелден бір-біріне деген жауластығы бар деген қисынға сүйенді. Бұл кисынды өздерінің отарлық саясатында шебер пайдаланған Ресей жаулаушылары Орталық Азия кеңістіктеріне кол сұғушылыкты өркениетті әлемнің кауіпсіздігіне жасалып жатқан қамқорлык ретінде түсіндіруге тырысты. Патша генералдары бастаған отарлык саясатты бүтіндей халыктардың тарихи санасын жаулап алуда кешегі кеңес өкіметінің тоталитарлык жүйесі еселей жүргізді. Халықтар тарихын қолдан бұрма-лаудың қаншалыкты зардапты болғандығы енді анғарылып отыр.

Көшпенді өмірдің болашағы жок бүлдыр коғам ретінде дәріптелуі 20-30-жылдар-дағы тәркілендіру мен жаппай ұжымдастыру зобалаңдары кезінде айкын көрінді. Бар тіршілігі мен тұрмысы көшпенділікке негізделген казак кауымы үлкен күйзеліске ұшырады. Бұл бүтіндей бір халыктарды кыруды қолдан ұйымдастырған қызыл империяның нөубеті еді. Тарихи дамудың сан алуан жолының бәрі жоқка шығарылып, тек тап күресі ғана бір жакты дәріптелді. Оны мойындағысы келмегендер аяусыз жазаланды. Кеңестік жүйе адамдарды тарихи санадан айыру аркылы халыктарды тек өткенінен ғана емес, оны болашағынан да айыруды көздеді.

Тоталитаризмнің есігі мыктап жабылған тар кыспағына түскен халықтар өзіндік ерекшеліктерінен жүрдай болып, өзіндік тарихынан да түгелдей айырыла жаздады. Тәуелсіздік таңы ғана ұлттык тарихымызды кайта зерделеуге, ұмыт бола бастаған мұрамыз бен мәдениетімізді кайта жанғыртуға мүмкіндік берді. Соңғы он жылдың көлемінде ғана бұл бағытта ұлан-ғайыр жұмыстар жүргізіліп жатыр. Бұрмаланған тарихымыз бен ақтаңдақтар беті кайта зерделенуде. Калың көпшіліктің де өткенді білуге деген кұмарлығы арта түсуде. Ұлттык тарихка деген ұмтылысымыз тек өткенге құмартушылыктан ғана емес, болашакка деген мақсаттарымыздың да каншалыкты негізділігін пайымдау қажеттілігінен де туындап отыр. Уакыт талабына тек өткенді біліп, тарихқа канығып барып дұрыс жауап таба аламыз. Өз Отанының тарихын білуі, өткенді кұрметтеу әрбір ел азаматының міндеті болуы тиіс. Біздін еткенімізді білуге және кадірлеуге тиісті жәйттеріміз де аз емес.

Білектің күшімен, найзаның ұшымен және ақылгей де болашакты кере білген көрнекті ел билеушілердін ішкі және сырткы саясагтағы нәтижелі кызметтерінің барысында қалыптасқан және кең байтак аумакты бүгінгі ұрпаққа дейін жеткізген сан қилы окиғалар казақ тарихының үлкен құрамдас бөлігі. Казак халкының әлемдік еркениетке, оның мәдениетіне коскан үлесі де зор. Кәшпелілер тарихы мен мәдениетін тек тағылык деп түсінетіндер де кездеседі. Отарлық тәуелділік кезінде, кенестік тота-литаризм мен идеология түсында қазак халкының тәуелсіздігі мен табиғат байлыктары ғана емес, өгкен тарихы да бұрмаланды, халыктын тарихи санасы да жаулап алыңды.

Ресей империясының отаршылдық саясатының кұрсауына тартылған казақ елінін өзінін ұлттық мемлекеттілігінен айырылып калуына және отаршылдық әкімшілік тарапынан жүргізілген орыстандыру саясаты салдарынан ұлттык және әлеуметтік қыспаққа ұшырауына ұрыңдырды. Ең күшті соққы ең шідымен ұлттық сана-сезімнен айыруға бағытталды. Екі ғасырдан астам уакытқа созылған отаршылдыктың бұл жымысқы әрекетіне карамастан, казақ халкы өзінің тілі мен дінін, мәдениеті мен казаки болмысын сақтап қалды. Қазақ болмысы ерекшеліктерінің бірі оның ұлтына деген бағабайламы мен тарихшылдығы. Қатардағы дала казағы өз халқының тарихымен бірге өсіп, өзін үнемі халык тарихының бір бөлшегі ретінде сезінген.

«Жеті атасын білген ер жеті жұрттың қамын жер» деген халық даналығынан үлгі алған ата-бабаларымыз ел тарихын, ру тарихын, ата-бабалар тарихын ұрпақтан ұрпаққа жеткізуді үнемі назарда үстаған. Ел Президенті Н.Назарбаев атап көрсеткендей, «тарих дегеніміз еткеннің ғана сабағы емес, ол едәуір дәрежеде болашақтың да көрінісі».

Қазіргі отандық тарих ғылымы алдында жауапты да маңызды міндеттер түр. Тарих ғылымын зерттеу мен оған тиісті баға берудегі және оны жас ұрпак санасына жеткізудегі кеңестік идеология мен пікірлерден, тұжырымдардан арылып әлемдік тарихтын кұрамды бөлшегі мен өзіндік ерекшеліктеріміз бен ұлттык болмысымызды ерекше керсетуге мән беруіміз қажет. Бүгінгі отандық тарих ғылымының басты міндеттерінің бірі казіргі ұрпағымызды қазақстандық патриотизм рухында тәрбиелеу болып табылады. Ал патриотизм рухында тәрбие беру коғамның өткені мен бүгінін байланыстыратын тарихи сананы калыптастырмайынша мүмкін емес. Сондыктан да отандық тарихты окып үйрену, оны үрпак санасына жеткізу бүгінгі күндегі басты міндеттердің бірі болып табылады. «Егер біз мемлекет болғымыз келсе, езіміздің мемлекеттілігімізді үзак уақытка меңзеп кұрғымыз келсе, онда халык руханиятының бастауларын түсінгеніміз жөн» (Н.Назарбаев. Тарих толкынында. Алматы, 1999, 273-бет).

Жоғары оку орындарында Қазақстан тарихы курсының міндетті окыту пәндерінің бірі ретінде енгізілуі де отандык тарих ғылымына аукымды міндеттер жүктейді. Тәуелсіздік таңы ғана өткен тарихымыздын аса күрделі де, қайшылыктар мен күнды-лыктарға толы тарихи процестерін жана көзкараспен айтуға мүмкіндік берді. Бұрын айтылмай келген немесе таптық тұрғыдан бүрмаланып түсіндірілген тарихымыздың айтары да, үрпағымызға үлттык тәлім-тәрбие берудегі үлес салмағы да үлкен. Оку кұралында Казакстан тарихын толык түрде баяндап беру және тарихи баға беру міндеті қойылмаған. Авторлардын аддына койған басты міндеті ежелгі дәуірден казіргі күнге дейінгі тарихымызға жалпы шолу жасап, тарихи оқиғаларды оқырмандардың дұрыс тұсінуіне көмектесу, орта мектеп оқушылары мен мұғалімдеріне, гуманитарлык емес жоғары оку орнының студенттеріне казақ тіліндегі окулық тапшылығынан шығуына көмектесу. Берілген қосымшалар кажетті деректерді, окиғаларды және т.б. тез тауып алуды және жауаптарды іздестіруді жеңіддетеді, осы қосымшаларды пайдаланып сабақ өдістерін түрлендіруге, ауызша жөне тесттік сүрақтар кұрастыруға және т.б. көмекте-се алады.

Қазакстан тарихы курсын жаксы меңгеру үшін оның қандай кезендерге бөлінетінін білу керек. Отандык тарихта ел тарихын кезендерге белуде тарихшылар арасында бірынғай пікір жоқ. Дегенмен де тарихи даму мен жаңаруларды әлемдік тарихпен байланыстыра отырып Қазакстан тарихын бірнеше кезеңдерге бөлуге болады. Олар:

1. Ежелгі заман - Қазақстан аумағында алғашкьі адамдардың пайда болуынан кола ғасырына дейінгі кезең (б.э.д 800 мың жылдан б.э.д VIII ғасырға дейін) Андрон мәдениетінін тайпалары да осы кезеңге кіреді;

2. Ерте көшпеңділер коғамы - алғашқы тайпалык одақтар мен мемлекеттер (б.э.д VIII - б.з. V ғ.ғ.);

3. Ерте түркі дәуірі — Қазақстан аумағындағы орта ғасырлық мемлекеттер (V—XIII ғ. басы);

4. Моңғол шапкыншылығы, Алтын Орда және үлыстар мен мемлекеттер кезеңі (XIII ғ. басы — XV ғасырдың ортасы).

5. Қазақ хандығы (XV ғасырдың 60-жыддарынан — XIX ғасырдың 20-жылдарына дейін);

6. Ресей бодандығы кезеңіндегі Қазақстан (XIX ғасырдың 20-жылдарынан 1917 жылға дейін);

7. Кеңестер билігі тұсындағы Қазақстан (1917—1991);

8. Қазіргі Қазақстан (1991 жылдан бері).

ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫНЫҢ ТҮП-ТӨРКІНДЕРІ ЖӘНЕ ТАРИХНАМАСЫ

Әлемдік немесе кез келген еддің тарихын оқып үйрену ең алдымен сол тарихтың түп-төркіндері мен тарихнамасын оқып үйренуден басталады. Яғни, оқылатын пәннің акикаттылығына күмән тумас үшін ол деректердің қайдан алынғандығын, қалай алынғандығын, бізге дейін қалай жеткендігін, аталған тақырыптар бойынша қандай зерттеулер жү'ргізілгендігін және т.б. білу абзал.

Тарих ойдан, қиялдан немесе біреудің болжамынан шықпайды. Қандай да бір окиға, факт немесе болжамдар болмасын белгілі бір зандылыкка, дерекке, айғақка немесе себепке негізделуі керек. Қазіргі ғылым мен тех-никаның дамуы бұдан миллиондаған жылдар бұрын өткен, табылған түп-деректерге ғылыми сипаттама бере алады, олардың жасын, құрамын және т.б. аныктауға көмектеседі.

Адамзаттың әткені туралы мәлімет бере алатын заттардың, адамның өмір сүруіне ыкпал ете алғандардың, адамның қолдан жасаған және пайда-ланылғаңцардьщ барлығы — бүгінгі тарихи ғылым үшін түп-тәркіндер жиын-тығы болып табылады. Адамзаттың өткені туралы қандай да бір мәлімет бере алатын заттар егжей-тегжейлі зерттеледі. Бұларды зерттеуге тарих және басқа да ғылымдар және олардың әртүрлі салалары көмектеседі. Бұлардың бір бөлігі тарих ғылымында қосалқы тарихи пәндер деп аталады.

Тарих ғылымына ең көп және сенімді мәліметтерді археология ғылымы береді. Археология - өткен заманның заттай тарихи түп-төркіндерін зерттейтін және сол мәліметтер бойынша адамзаттың өткен тарихын қал-пына келтіретін ғылым. Археологияның деректері — аса бағалы тарихи түп-дерек, өйткені олардың бәрі өз заманының дерегі болып келеді және сол дәуірдің тіршілік жағдайын бейнелеп көрсетеді.

Этнография - әлем халықтарының өткеңдегі мәдениеті мен тұрмысын және қазіргі халықтардың тұрмысыңда сақталған өткен заманның сар-қыншақтарын, белгілерін зерттеумен шұғылданады. Этнографиялықтүп-деректер арқылы ©ткен шақтағы қоғамдық дамудың әртүрлі сатылары ту-ралы құңды мәліметтер алуға болады. Мысалы, қазіргі кезге дейін сақтал-ған бесік жыры немесе малға қатысты дәстүрлерден мал шаруашылығы-ның қазақ қоғамыңдағы маңызының қаңдай болғаңдығын білуге болады. Этнографиялық мәліметтер, сонымен бірге құда түсу, үйлену, той-думан, жерлеу салттарында және киім-кешектерде, тағамдар дайындауда, әше-кейлерде, қолөнерлерде және т.б. көптеп кездеседі.

Антропология — өткен заман адамдарының қаққаларын және адам организмінің қалыптасуы мен нәсілдің пайда болуын және таралуын

зерттейтін ғылым. Антропологияның өзі негізгі үш тараудан: 1) морфоло-гия; 2) антропогенез; 3) нәсілтану немесе этникалык антропогенезден тұра-_ы Антропологиялык зерттеуде тарихшыға приматология, геология, па-леозоология, палеоботаника сияқты ғылымдар көмекке келеді.

Лингвистика - халықтардың өткен тарихы туралы маңызды мәліметтер беретін тіл ғылымы болып саналады. Мысалы, қазіргі тілдердің көпші-лігінде өткен заманның белгілерін сақтаған сөздер кептеп кездеседі. Мы-салы, қазақтілінде «мал-мүлік», «мал-жан», «төркін», «көкпар» және т.б. создер өткен шақтуралы құнды мәліметтер бере алады.

Тарихи деректерді зерттеуде сонымен бірге отыздан астам қосалқы та-рихи ғылым салаларына сүйенуге болады. Олар:

Палеография — жазу-сызу материалдары мен оның құралдарын және жазу мен безендіру, өрнектеу ерекшеліктерін;

Нумизматика - теңгелер мен олардағы жазуларды, белгілерді;

Эпиграфика - тас плиталардың, металдың, сүйектің, ағаштың және саз балшық бұйымдарындағы жазулар мен белгілерді;

Папирология - папирустардағы жазу-сызуды;

Берестология - қайың қабығындағы жазуларды;

Тарихи хронология — тарихи оқиғалардың уақытын анықтауды;

Метрология — өлшемдер мен ақша жүйесінің есебін анықтауды;

Сфрагистика — баспасөз бен оның қосымша құжаттарын;

Геральдика — елтаңбаларды және басқа да айырым белгілерін;

Дипломатика — тарихи актілерді;

Текстология — әдеби шығармалар мәтінін;

Тарихи география - откен шақтың географиясын;

Тарихи топономика - жер, су және т.б. атаулардың этимологиялық құрылысын, маңызын және кандай тілге жататындығын;

Генеология — рулардың, әулеттердің, фамилиялардың шығу тегі мен тарихын;

Палеонтология - қазба өсімдіктер мен хайуанаттарды;

Палеонклиматология — өткен заманның климатын зерттейді.

Дегенмен де тарихи түп-деректердің басым көпшілігін жазба деректер кұрайды. Жазба деректерге өз заманында өмір сүрген адамдардын қалдыр-ған әртүрлі жазбалары: өтініштері, хаттары, естеліктері, көрген-білген-дерін және басқалардан естігендерін жазып қалдырулары, жылнамалар, сарай маңындағылардың жүргізген есептері, құқықтық құжаттар, елшілердің, саяхатшылардың жазбалары және т.б. жатады.

Қазақстанның ежелгі заман тарихы туралы деректер антикалық автор-лардың (Геродот, Тацит, Страбон) және парсы жазбаларында («Авеста», Кир т.б.), сонымен бірге қытай авторларының еңбектерінде кездеседі.

Қытай авторлары б.з.д. III ғасырдан бергі Қазақстан аумағындағы тайпа-лар мен халықтар туралы, әсіресе, ғұндар, үйсіндер, қарақытайлар, қаңлы-лар туралы құнды деректер қалдырды. Бұл деректерді жинақгауда Елбасы Н.Назарбаевтың тапсырмасы бойынша Қытай мұрағаттарында біраз жыл жұмыс істеген Қойшығара Салғараұлы көп еңбек етті.

Түркі тайпалары мен халықтары туралы деректер Рим және Византия авторларымен қатар араб тарихшылары мен саяхатшыларының (Белазу-ри, әл-Қуфи) және армян жазбаларында да (Гевонд Варданет, Мовсэс Каланкатуаци) кездеседі. Орыс жылнамаларында оғыздар мен қыпшақтар туралы мөліметтер беріледі.

Арабтардың Орта Азия мен Оңтүстік Қазақстанды жаулап алуымен бірге осы елдерге араб мәдениеті мен жазуының ықпалы күшейе түсті. IX-XII ғасырларда Орта Азия мен Қазақстанда араб мәдениетінен жөне білімінен нәр алған ғұламалар мен ойшылдардың ірі тобы өсіп шықты. Олар өз елініңтарихы мен басқа да салаларына қатысты еңбектер жазып, артына орасан зор мұралар қалдырды. Солардың еңбектерімен қатар Орта Азия мен Қазақстан туралы құнды деректер қалдырған араб тарихшылары мен жиһанкездердің еңбектерін атап кетуге болады.

Олардың қатарына Гардизи, Ибн Хаукал, Ибн Хордабек, Ибн Фадлан, Ибн әл-Варди, әл-Идриси, Истахри, әл-Мақдиси, әл-Масуди және т.б. жатқызуға болады. Олар Оңтүстік Қазақстанның қалалары, өзен-сулары, кәсібі, қолөнері, саудасы, басқа елдермен қарым-қатынастары туралы құңды деректер жазып қаддырды.

Моңғол шапқыншылығы мен одан кейінгі Алтын Орда және т.б. ұлыс-тар туралы мәліметтерді «Моңғолдың құпия шежіресі», «Алтын тобшы», Еуропа саяхатшылары Плано Карпинии, Марко Поло, Вильгельм Рубрук жазбаларынан кездестіруге болады. ХІІІ-ХУ ғасырлардағы оқиғалар ту-ралы мәліметтер әл-Омари, ибн Батутта, Джувейни, Бабыр, Әбілғазы, Рашид-ад-Дин жазбаларында көптеп кездеседі.

Араб халифатының әлсіреуімен және құлауымен бірге және ¥лы Жібек жолының маңызын жоюмен бірге ХУ-ХУІ ғасырлардан бастап Қытай және араб авторларының Қазақстан туралы жазбалары, деректері сирей бас-тайды. Бұл кезден, әсіресе XVII ғасырдан бастап Қазақстан тарихы тура-лы мәліметтер орыс жазбаларында көптеп кездеседі. Бұның басты себебі бұл уақытта (ХҮІІ-ХҮШ ғ.ғ.) орыс патшалығының Шығысқадеген экс-панциясы күшейе түскен болатын.

XVIII—XIX ғасырларда Ресей үкіметі қазақ жеріне арнайы экспеди-циялар ұйымдастырды. Олар қазақдаласын географиялық тұрғыдан зерт-теумен бірге қазақхалқының кәсібін, тұрмыс-салтын, әдет-ғұрпын да жи-нақтаумен айналысты. Қазақжеріне жер аударылған революционер-де-

мократтар да қазақ халқы туралы құңды мәліметтер қалдырды. Олардың көпшілігі Ресей калаларының мұрағаттарында сақтаулы. Қазан төңкерісіне дейінгі түп-деректердің басым көпшілігі де ресейлік авторлардың еңбектері болып табылады.

Кенес екіметі орнаған күннен бастап мұрағат ісіне ерекше көңіл бөлінді. Азамат соғысы жылдарында-ақ мұрағат ісін мемлекет қамқорлы-ғына алу және жандандыру туралы каулы қабылданды. Содан болса да керек Кеңес ©кіметі жылдарындағы деректердің басым көпшілігін мұра-ғаттардан кездестіруге болады. Кеңестік замаңдағы деректердің едәуір бөлігі үкімет қаулылары, шешімдері, нұсқаулары, съезд, конференция, Пленум, сессия материалдары, мемлекет және үкімет басшыларының баян-дамалары, сөйлеген сөздері, нормативтік-кұкықтықактілері, іс қағаздары және т.б. болып келеді. Бүл кездегі тарихи түп-деректерге жоғары билік органдарына жазылған хаттарды, ©тініштерді, баспасез материалдарын, естеліктерді және сгатистикалык мәліметгерді де жаткызуға болады. Кино-фото кадрлары мен бейнелері де түпдеректер қатарына жатады. Аталған түпдеректерді орынды да тиімді пайдалана білу және оларды көпшілікке жеткізу тарихшылардың, ғалымдардын төл міндеті болып табылады.

Тарихнама - тарих ғылымының даму тарихы, яғни жалпы тарихтың, оның кезеңдерінің, бір мемлекетгін немесе белгілі тақырыптың, оқиғаның мамавдар, тарихшылар, ғалымдар тарапынан ғылыми тұрғыда сипатталып, жазылуы, бағалануы және көпшілікке, оқырманға ұсынылуы. Мысалы, Ежелгі Египет тарихнамасы, Қазақстан тарихнамасы, Қазақхандығының тарихнамасы, Үлы Отан соғысы тарихнамасы және т.т.

Қазақстанныңежелгі замантарихын X. Алпысбаев, Е.И. Агеева, К. Ақы-шов, К. Байпақов, А.Н. Бернштам, М. Қадырбаев, Б. Көмеков, Ә. Марғұлан, Т.Н. Сенигова, С.П. Толстов және т.б. археологиялық деректер негізіңде зерттеп жазды.

Түркі дәуірін, қарлүқ, оғыз, қыпшақ, қимақ кезеңін зерттеуде Б.Көме-ков, В.В.Бартольд, Л.Гумилев, С.Кляшторный, М.Ақынжанов, С.Сыздықов және т.б. араб, түркі деректері негізінде зерттеулер жүргізді. Қазақ-станның соңғы орта ғасырлардағы тарихына қатысты еңбектерді жоғары-да аталған авторлармен бірге С.Ағаджанов, Б.Ахмедов, М.Вяткин, А.Яку-бовский, А.Кононов, К.Пищулина, В.Юдии жәнет.б. жазды.

ХУП-ХІХ ғасырлардағы Қазақстан тарихы, оның ішівде қазақ-қытай байланыстары мен қазақ-жоңғар және қазақ-орыс қатынастары В.Басиннің, В.Моисеевтің, И.Златкиннің, Х.Арғынбаевтың, П.Галузоның, С.Зимановтың еңбектерінде қарастырылған.

Қазақ жерін Ресейдің отарлауы мен қазақ халқының отарлық езгіге қарсы ұлт-азаттық күресі.тақырыбына Е.Бекмахановтың, И.Ерофееваның,

М.Қүл-Мүхамедтің, С.Мәшімбаевтің, О.Өмірзақовтың, Б.Сүлейменовтың, В.Басиннің, И.Аничковтың, М.Вяткиннің, Ж.Қасымбаевтың, Е.Пірімбе-тованың және т.б. еңбектері арналған.

Кеңестік Қазақстан тақырыбыңда А.Нүсіпбеков, К.Нұрпейіс, М.Қозыбаев, А.Сүлейменов, Ғ.Әбішев, Т.Балақаев, Н.Едігенов, П.Белан, Қ.Біржанов және т.б. көлемді еңбектер жазса, қазақ тарихындағы «ақтаң-дақ» мәселелерді зерттеуде М.Қойгелдиев, К.Нұрпейісов, Т.Омарбеков, Д.Қамзабекұлы, З.Қинаятүлы және т.б. елеулі еңбек сіңірді.

Қазақстан тарихы туралы іргелі еңбектерге 1936 жылы жарық керген С. Аспандияровтың «Көне заманнан бергі Қазақстанның тарихы», А.Панкратованың басшылығымен жазылған (1943 жылы жарық көрді) «Ерте заманнан қазіргі күнге дейінгі Қазақ ССР тарихы», 1949 жылы жарық көрген екі томдық «Қазақ ССР тарихы», 1980—1984 жыддары баспадан шыққан бес томдық кене заманнан бүгінге дейінгі «Қазақ ССР тарихын» жатқызуға болады. 1996 жылдан бастап Қазақстанның көне заманнан бүгінге дейінгі бес томдық академиялық басылымы дайындалуда. Қазірге дейін оның алғашқы үш томы қазақ және орыс тіддерінде жарық көрді. Қазақстан тарихының тарихнамасын бір тақырып көлемінде қамту мүмкін емес. Тарих факультеттерінде бұл мәселе арнайы курс ретінде оқытылады.

Палеолит (ерте тас ғасыры) және мезолит (орта тас ғасыры)

дәуіріне сипаттама.

Похожие работы

Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелері, отбасымен әлеуметтік жұмыстың технологиясы

Скачать

385825

15

4

... ғы – жас ұрпақты тәрбиелеу мәселелерін отбасы­ның әлеуетін пайдалана отырып шешуге болады. 3.2 Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін шешуде ұсынылатын модельдер Біздің қоғамның маңызды мәселелерінің бірі - отбасы тұрақтылығын сақтау, ...

Төлен Әбдікұлы – қазақ әдебиетіне 60-70-жылдары келген жазушы

Скачать

206329

13

3

... ;ып ай бойы әлде бір сиқырлы әлемге арбалғандай күйде жүрдім. «Қазақ әдебиеті тіршілігін тоқтатты деп кім айтты? Жоқ, ол тірі, мұндай ғажап туындыны дүниеге әкелген әдебиет өмір сүре береді» деген жүрекжарды лебізімді дүркін-дүркін қайталаумен болғаным есімде &# ...

Түрік қағанатының ішкі саясаты және Істемі

Скачать

249228

0

0

... 1179; әулеттермен әрі империялармен нәтижелі қатынастар жүргізу арқылы сыртқы аренадағы беделін көтерді. Батысқа жорық.Түрік қағанатының тарихында ерекше атап өтетін бірнеше әскери жорықтардың жасалғаны анықталған.Соның бірі – Батыс жорығы.Бұл жоры ...

Кіші мектеп оқушыларының зерттеушілік дағдыларын қалыптастыру

Скачать

200129

6

3

... үшін жағдайлар жасау. 2 Кіші мектеп оқушыларының зерттеушілік дағдыларын қалыптастырудың әдіснамалық негіздері 2.1 Кіші мектеп оқушыларының зерттеушілік дағдыларын қалыптастыру жолдары Зерттеумен айналысу оқушының жеке және шығармашылық қабілеттері мен зерттеу, ойлау дағ ...